བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ནི་སྐད་ཡིག་བང་མཛོད་ནང་རྙེད་དཀའ་བའི་ནོར་བུ་ཞིག་རེད།

 

 

བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ནི་སྐད་ཡིག་བང་མཛོད་ནང་རྙེད་དཀའ་བའི་ནོར་བུ་ཞིག་རེད།

 

—སྐད་ཡིག་རིག་པ་མཁས་ཅན་སྐུ་ཞབས་ཧུ་ཐན་ལ་བཅར་འདྲི་ཞུས་པའི་ཟིན་ཐོ།

ལིན་ཞི་ཡན་གྱིས་བཅར་འདྲི་ཞུས། བསྟན་གོས་[1]བསྒྱུར།

(བོད་ལྗོངས་སློབ་ཆེན་རིག་གཞུང་སློབ་གླིང་།  བོད་ལྗོངས་ལྷ་ས༨༥༠༠༠༠)

གནད་བསྡུས།  བོད་སྐད་ཆེད་མཁས་གྲགས་ཅན་སྐུ་ཞབས་ཧུ་ཐན་ལགས་ནི། ཀྲུང་དབྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་བོད་རིག་པ་སློབ་གླིང་གི་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་བ་དང་། འབུམ་རམས་པའི་སློབ་དཔོན་ཡིན་ཞིང་། ཁོང་གིས་ཀྲུང་གོ་གསར་བ་ཚུགས་པའི་དུས་མགོ་ནས་བཟུང་བོད་སྐད་ཞིབ་འཇུག་གི་ཕྱག་ལས་གནང་བ་རེད། རྩོམ་ཡིག་འདིའི་ནང་གཙོ་བོ་བོད་ཀྱི་སྐད་དང་ཡི་གེ་གླེང་གཞིར་བཟུང་ནས། བོད་སྐད་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་དང་། ཡིག་སྐད། སྒྲའི་ང་རོ་དང་དེའི་བཀོལ་སྤྱོད་སོགས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་སྐོར་སྐུ་ཞབས་ཧུ་ཐན་ལ་བཅར་འདྲི་ཞུས་པ་བཀོད་ཡོད།།

གནད་ཚིག  བོད་སྐད་ཡིག  ཡུལ་སྐད། ཡིག་སྐད། སྒྲའི་ང་རོ།

[ཀྲུང་གོའི་དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས]H214[ཡིག་ཚང་མཚོན་བྱང་]D[རྩོམ་གྱི་གོ་རིམ་ཨང་སྒྲིག]1005-5746(2010)01-001-10

 

ལིན་ཞི་ཡན། རྒན་ཧུ་ཐན་ལགས་སྐུ་ཁམས་བཟང་། ཐོག་མར་ཁྱེད་ཀྱིས་ངའི་བཅར་འདྲི་དང་ལེན་གནང་བར་བཀའ་དྲིན་ཆེ་ཞུ། དེ་རིང་ངས་《བོད་ལྗོངས་སློབ་ཆེན་རིག་དེབ》རྩོམ་སྒྲིག་ཁང་གི་མངག་སྐུལ་ཁུར་དུ་བླངས་ནས་རྒན་ལགས་མཆོག་ལ་བོད་ཀྱི་སྐད་དང་ཡི་གེ་གླེང་གཞིར་བཟུང་བའི་གནད་དོན་འགའ་བཀའ་འདྲི་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན།

ཁྱེད་ནི་དུས་རབས་གོང་མའི་ལོ་རབས་ལྔ་བཅུ་བའི་མགོར་ཀྲུང་དབྱང་མི་རིགས་སློབ་གླིང་དུ་ཞུགས་ནས་བོད་སྐད་ཡིག་གཙོ་སྦྱོང་བྱས་ཤིང་། རིམ་གྱིས་བོད་སྐད་ཞིབ་འཇུག་གི་ལམ་ལ་ཞུགས། ལོ་དྲུག་ཅུའི་རིང་དུ་ཁྱེད་ལ་དེའི་སྐོར་ནས་ཁྱད་དུ་འཕགས་པའི་གྲུབ་འབྲས་ཐོབ་ཅིང་། དུས་ཕྱིས་ཀྱི་རིག་གནས་པ་དག་ལ་ཕན་ཐོགས་ཡོད་པའི་ཉམས་མྱོང་ཡང་ལེགས་འབུལ་བྱས་ཡོད།

བོད་ནི་རང་རྒྱལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་རིང་ཞིང་རིག་གནས་ཁྱད་འཕགས་ཡོད་པའི་མི་རིགས་ཀྱི་ཡ་གྱལ་ཞིག་ཡིན་ལ། དེ་བཞིན་བོད་སྐད་ནི་རྒྱ་ནག་སྐད་ཀྱིས་ཤར་ནས་དང་བོད་སྐད་ཀྱིས་ནུབ་ནས་བཟུང་བའི་གཉེན་བརྒྱུད་སྐད་རིགས་མང་བོ་འདུ་བའི་རྒྱ་བོད་སྐད་ཁོངས་ཁྲོད་ཀྱི་གཞི་རྐང་སྐད་རིགས་ཤིག་ཡིན་ན། སྐབས་འདིར་རྒན་ལགས་ལ་བཀའ་འདྲི་ཞུ་རྒྱུ་སྟེ། བོད་སྐད་ཀྱིས་ཅིའི་ཕྱིར་དུ་རྒྱ་བོད་སྐད་ཁོངས་ལོ་རྒྱུས་གཤིབ་སྡུར་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་ཁྲོད་དུ་དེ་འདྲའི་གལ་ཆེའི་གོ་ས་ཟིན་པ་ཡིན་ནམ།

དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་ཧུ་ཐན། ཐོག་མར། བོད་ལ་ཡི་གེའི་ཟིན་འགོད་བྱུང་བ་ཅུང་སྔ་ལ་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་ཞིག་ཡོད། བོད་ཡིག་ནི་ཧ་ལམ་སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་བདུན་པའི་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་སུ་གསར་གཏོད་བྱུང་། ལོ་སྟོང་ཕྲག་གཅིག་ལྷག་གི་རིང་ལ། བོད་མི་རིགས་ཀྱིས་ཡི་གེ་དེ་བེད་སྤྱད་ནས་ལོ་ཙཱ་དང་རྩོམ་པའི་བྱ་བ་རྒྱ་ཆེར་སྤེལ་བས་གཙུག་ལག་གི་གླེགས་བམ་གཏོས་རྒྱ་ཆེ་བ་ཞིག་བསྐྲུན་ཡོད་ལ། དེ་ནི་གནའ་བོའི་བོད་སྐད་བོད་ཡིག་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པར་ཤུལ་བཞག་རྩ་ཆེན་པོ་ཞིག་རེད། གཉིས་ན། བོད་ཡིག་ནི་སྒྲ་སྦྱོར་ཡི་གེ་བཟང་བ་ཞིག་རེད། དེས་བོད་ཡིག་གསར་བཟོ་བྱེད་དུས་ཀྱི་བོད་སྐད་སྒྲ་གདངས་ག་འདྲ་ཞིག་མངོན་གསལ་བྱེད་ཐུབ། གཞི་དེ་ལ་བརྟེན་ནས། ཡར་གནའ་གདངས་ལ་དེད་ནའང་འདྲ། མར་དེང་རབས་ཀྱི་སྐད་གདངས་ལ་གཏུགས་པའམ། ཡང་ན་འཕྲེད་ངོས་སུ་བསྡུར་ནས་དཔྱད་ནའང་འདྲ། (བོད་ཡིག་ནི)[2]སྒྲ་སྦྱོར་མ་ཡིན་པའི་ཡི་གེ་ལས་སྟབས་བདེ་ཞིང་ཡིད་འཁེལ་རུང་བ་ཡིན། གསུམ་ན། བོད་སྐད་ལ་ཡུལ་སྐད་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་ཞིག་ཡོད་དེ། བོད་རིགས་ནི་ཐ་གྲུ་ཡངས་ཤིང་། དུས་ཡུན་རིང་བོའི་ཁྲོད་རི་ཆུ་ཆེན་པོས་བར་ཆོད་དེ་འགྲིམ་འགྲུལ་སྟབས་ཀ་མི་བདེ་བས་ན། ཡུལ་སྐད་ལུང་སྐད་ཆེ་ཆུང་མི་འདྲ་བ་མང་བོ་ཆགས་ཡོད། ཡུལ་སྐད་ཀྱིས་སྐད་ཆའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་ཉར་འཛིན་བྱས་ཡོད་སྟབས། ཡུལ་སྐད་རྒྱུན་གནས་སུ་ཡོད་པ་ལ་བསྔོག་ཞིབ་གཏིང་འགྲོ་བྱས་ན་སྐད་ཆ་འཕེལ་འགྱུར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་དཔྱོད་རྟོག་བྱེད་པར་ཕན་ཐོགས་ཡོད་པ་ཡིན། མདོར་ན། རྒྱ་བོད་སྐད་ཁོངས་ལ་ལོ་རྒྱུས་གཤིབ་སྡུར་གྱི་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པར། བོད་སྐད་ནི་རྙེད་པར་དཀའ་བའི་དཔྱད་རྒྱུའི་ཐོན་ཁུངས་རིན་ཐང་ཅན་གྱི་གྲས་ཤིག་རེད།

ལིན་ཞི་ཡན། བོད་སྐད་ལ་ཡུལ་སྐད་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་ཡོད་ཅེས་ཁྱེད་ཀྱིས་ད་ཅི་གསུངས་སོང་། ངས་ཀྱང་བོད་ཀྱི་གཏམ་དཔེ་ཞིག་སྟེ་བླ་མ་རེ་ལ་ཆོས་ལུགས་རེ། ལུང་བ་རེ་ལ་སྐད་ལུགས་རེ་ཞེས་པ་ཞིག་གོ་མྱོང་། བོད་ལ་ཡུལ་སྐད་མང་བོ་ཡོད་པ་སྟེ། ས་ཆ་མ་འདྲ་བ་ལ་བརྟེན་ནས་ཁ་སྐད་མ་འདྲ་བ་མང་བོ་ཡོད་པ་ཡིན་ན། རྒན་ལགས་ནས་བོད་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་ཀྱི་བྱུང་བ་དང་། དབྱེ་བ། དེ་བཞིན་ཡུལ་སྐད་དག་གི་ཁྱད་པར་བཅས་མདོར་བསྟན་ཞིག་ང་ཚོ་ལ་གསུང་རོགས་གནང་།

དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་ཧུ་ཐན། ཡུལ་སྐད་ཀྱི་བྱུང་བ་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱིས་བསྐྱེད་པ་ཞིག་རེད། སྔ་རབས་ཀྱི་བོད་ཡིག་ཡིག་ཆ་ལ་བལྟས་ན། གནའ་རབས་བོད་སྐད་ལ་གནའ་རབས་དེ་དུས་ནས་ཡུལ་སྐད་དུ་གྱེས་པའི་རྣམ་པ་དོད་ཡོད། སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་བདུན་པ་ནས་དགུ་བའི་བར་ཙམ་ན། བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱིས་མངའ་དབང་གཅིག་ཏུ་གྱུར་བའི་རྒྱལ་ཁབ་བཙུགས་པ་དང་སྒྲ་སྦྱོར་ཡི་གེ་གསར་གཏོད་བྱས། དེས་ཡུལ་སྐད་དག་ནང་ཕན་ཚུན་ཐག་ཇེ་ཉེ་དང་གཅིག་གྱུར་ཡོང་བ་ལ་སྐུལ་འདེད་བྱས་ཡོད། འོན་ཀྱང་། སྟོབས་ཤུགས་རྒྱས་བཞིན་པའི་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱིས་མངའ་ཁོངས་རྒྱ་བསྐྱེད་པ་དང་ཆབས་ཅིག བོད་མིས་རྒྱ་ཆེ་བའི་མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་དུ་མ་ཟད། མཐའ་བརྒྱུད་ཀྱི་ཡུལ་གྲུ་མང་བོ་ཞིག་ལའང་རྐང་རྗེས་བཞག་ཡོད། འཛམ་གླིང་གི་སྒལ་སྟེང་དུ་གྲགས་པའི་མཐོ་སྒང་འདི་ཐ་གྲུ་རྒྱ་ཆེ་ཞིང་མི་གྲངས་ཉུང་ལ། ཆུ་བྲག་ཁ་ཐུག་ཅིང་འགྲིམ་འགྲུལ་སྟབས་མི་བདེ་བ་བཅས་ཀྱི་རྐྱེན་པས་ཡུལ་སྐད་ཆགས་སླ་བ་ཡིན་ཁར། དུས་རབས་དགུ་བའི་དུས་དཀྱིལ་སྨད་ཙམ་ན། མངའ་དབང་གཅིག་ཏུ་གྱུར་པའི་བཙན་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་ཞིག་འཐོར་སོང་ནས་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ནི་ཡུན་རིང་བོར་ཁ་ཐོར་དུ་གནས་པ་དེས་ལྷག་ཏུ་ཡུལ་སྐད་གྱེས་པ་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཡོད། དུས་རབས་བཅུ་གཉིས་བཅུ་གསུམ་ཙམ་ན། བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་པ་དང་རིག་གནས་པ་གྲགས་ཆེན་ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་《རོལ་མོའི་བསྟན་བཅོས》ཞེས་བྱ་བ་བརྩམས་ཏེ། དེའི་ནང་དུ་བོད་མིས་སྒྲ་གདངས་འབྱིན་སྟངས་སྐོར་བཀོད་འབྲི་བྱས་ཡོད་དེ། ཇི་སྐད་དུ། དབུས་པ་རྣམས་ཀྱིས་ལྡིར་ཞིང་འགྱུར། །གཙང་བ་འཚེར་ཞིང་གསལ་བ་ཡིན། །གཙེར་ཞིང་མདུད་པ་མངའ་རིས་པ། །ཁམས་པ་རྣམས་ཀྱི་བརྗིད་ཅིང་གྱོང་།། ཞེས་སུ་བཀོད་ཡོད་པར་གཞིགས་ན། སྐབས་དེ་དུས་ནས་ཡུལ་སྐད་ཀྱི་ཁྱད་པར་མངོན་གསལ་དོད་པོ་ཆགས་ཡོད་པ་དང་། དེ་ལ་མི་རྣམས་ཀྱིས་དོ་སྣང་ཡང་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་རྟོགས་སླ། དེ་ནས་ཉེ་རབས་སུ་སླེབས་ཚེ། ཆབ་སྲིད་དཔལ་འབྱོར་ལ་འགྱུར་ལྡོག་བྱུང་ཞིང་འགྲིམ་འགྲུལ་སྟབས་ཀ་ཇེ་བདེར་སོང་ནས། འབྲེལ་འདྲིས་རིམ་བཞིན་ཇེ་མང་ལ་སོང་བ་ན། མི་རྣམས་ཀྱིས་ད་གཟོད་ཁ་སྐད་ལ་ལའི་ཁྱད་པར་ནི་ས་ཆ་ཕན་ཚུན་བར་གོ་བརྡ་མི་འཕྲོད་པའི་ཚད་དུ་ཐུག་ཡོད་པ་དེ་ཧ་གོ་བ་རེད།

དེང་རབས་བོད་སྐད་ལ་ཡུལ་སྐད་ག་ཚོད་ཡོད་མེད་ཐད། རིག་པ་སྨྲ་བ་དག་ལྟ་བ་གཅིག་མཐུན་དུ་མ་ངེས་ཏེ།(དུས་རབས་གོང་མའི་)ལོ་རབས་ལྔ་བཅུ་བའི་ནང་རང་རྒྱལ་གྱི་རིག་གནས་པ་དག་གིས་རྟོག་ཞིབ་བྱས་པ་བརྒྱུད་རྒྱལ་ནང་གི་བོད་སྐད་ལ་དབུས་གཙང་གི་ཡུལ་སྐད། ཁམས་ཀྱི་ཡུལ་སྐད། ཨ་མདོའི་ཡུལ་སྐད་བཅས་ཡུལ་སྐད་ཆེན་པོ་གསུམ་གྱི་ཚུལ་དུ་དབྱེ་བ་ཕྱེ་ཡོད། དབུས་གཙང་ཡུལ་སྐད་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་གཙོ་བོ་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཡིན་ལ། ཁམས་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་ནི་གཙོ་བོ་སི་ཁྲོན་དང་ཡུན་ནན་གྱི་བོད་རིགས་འདུས་སྡོད་ཀྱི་ས་ཆ་དང་། བོད་ལྗོངས་ཀྱི་ནག་ཆུ་དང་ཆབ་མདོ་ས་ཁུལ་ཀྱི་སྐད་ཆ་ཡང་ཁམས་སྐད་ཀྱི་ཁོངས་གཏོགས་ཡིན། ཨ་མདོའི་ཡུལ་སྐད་ནི་གཙོ་བོ་མཚོ་སྔོན་དང་ཀན་སུའུ་ཞིང་ཆེན་གཉིས་ཀྱི་བོད་རིགས་འདུས་སྡོད་ཀྱི་ས་ཆ་ན་ཁྱབ་ཡོད་ལ། སི་ཁྲོན་གྱི་རྔ་བ་དང་དཀར་མཛེས་ཁོངས་ཀྱི་ས་ཆ་ཁ་ཅིག་ནི་ཨ་མདོའི་ཡུལ་སྐད་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་ལ་གཏོགས། ཡུལ་སྐད་ཆེན་པོ་གསུམ་གྱི་ནང་ནས། དབུས་གཙང་དང་ཨ་མདོའི་ཡུལ་སྐད་གཉིས་པོ་སོ་སོའི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་སྐད་ལུགས་འདྲ་སེ་ཡོད་ལ། ཁམས་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་ནི་རང་གི་ཁྱབ་

ཁོངས་ཀྱི་ས་ཆ་ཕན་ཚུན་བར་སྐད་ལུགས་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་པར་ཚེ་ཙམ་ཡོད་པས་ཁམས་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་ལ་ད་དུང་ནང་གསེས་སུ་ཡུལ་སྐད་ཆུང་བ་དང་ཡན་ལག་གི་ཡུལ་སྐད་དབྱེ་དགོས་ཀྱི་ཡོད།

 (བོད་སྐད་ལ)ཡུལ་སྐད་ཀྱི་དབྱེ་བ་འགོད་ཚེ་ད་དུང་རྒྱལ་སྤྱིའི་གནས་ཚུལ་ལ་ཡང་བསམ་བློ་གཏོང་དགོས་ཀྱི་ཡོད། རོའི་རི་ཆི(罗里希)དང་ཉི་ཧྲི་ཐ་སུའོ(西田龙堆)གཉིས་ཀྱིས་ཡུལ་སྐད་ལྔ་ལ་དབྱེ་བ་ཕྱེ་ཡོད། ཁོ་ཚོས་བོད་ལྗོངས་ཀྱིས་ལྟེ་བ་བྱས་ཏེ། སྤྱི་ཡོངས་ཀྱི་བོད་སྐད་ནི་ཡུལ་སྐད་ལྔ་ཡི་རྣམ་གྲངས་ཅན་དུ་དབྱེ་འགོད་བྱས་ཡོད། དེ་དག་ནི།1དབུས་རྒྱུད་ཀྱི་ཡུལ་སྐད། དེ་ནི་ཧ་ལམ་དབུས་གཙང་གི་ཡུལ་སྐད་ཀྱི་ཚོད་དུ་ཁེལ་ཡོད། 2ཤར་ལྷོའི་རྒྱུད་ཀྱི་ཡུལ་སྐད། དེ་ནི་ཁམས་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་ཀྱི་ཚོད་དུ་ཁེལ་ཡོད། 3བྱང་ཤར་རྒྱུད་ཀྱི་ཡུལ་སྐད། དེ་ནི་ཨ་མདོའིཡུལ་སྐད་ཀྱི་ཚོད་དུ་ཁེལ་ཡོད། 4ནུབ་རྒྱུད་ཀྱི་ཡུལ་སྐད། དེ་ལདྭགས་ཀྱི་སྐད་དང་། སྦལ་ཏི་ཡི་སྐད། སྤྲིག་གི་སྐད། ལ་ཧུལ་གྱི་སྐད་སོགས་འདུ། 5ལྷོ་རྒྱུད་ཀྱི་ཡུལ་སྐད། དེ་ལ་སྤི་ཏི་ཡི་སྐད་དང་། ཀ་གད་ཀྱི་སྐད། ཤར་བའི་སྐད། གྲོ་མོའི་སྐད་[3]སོགས་འདུ་བ་ཡིན།

ང་ཚོས་ད་ཡོད་ཀྱི་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་གཞིར་བཟུང་ཐོག རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་ཀུན་ཏུ་ཁྱབ་པའི་བོད་སྐད་ཀྱི་སྤྱི་ཁོག་གྲུབ་ཚུལ་གྱི་ཁྱད་པར་ལ་གཞིགས་ནས། དེང་རབས་བོད་སྐད་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་དབྱེ་སྟངས་ལ་གཤམ་གསལ་གྱི་ཇུས་གཞི་བཏོན་ཡོད། ཐོག་མར། སྒྲའི་ང་རོ་གཞིར་བཟུང་ནས། བོད་སྐད་ལ་སྒྲའི་ང་རོ་ཡོད་པའི་ཡུལ་སྐད་དང་། སྒྲའི་ང་རོ་མེད་པའི་ཡུལ་སྐད་གཉིས་སུ་ཕྱེ་ཡོད། སྒྲའི་ང་རོ་ཡོད་པའི་ཡུལ་སྐད་ལ་དབུས་གཙང་དང་། ཁམས་དང་། ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་དག་འདུ། སྒྲའི་ང་རོ་མེད་པའི་ཡུལ་སྐད་ལ་ཨ་མདོ་དང་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་དག་འདུ་བ་ཡིན། དེ་ནས་སླར་ཡང་བར་ཐག་ཉེ་རིང་ལ་བལྟས་ནས་ཡན་ལག་གི་ཡུལ་སྐད་དང་ཉིང་ལག་གི་ཡུལ་སྐད་ཆུང་བར་ཞིབ་དབྱེ་བྱས་ཡོད། དཔེར་ན། དབུས་གཙང་གི་ཡུལ་སྐད་ལ་དབུས་སྐད་དང་གཙང་སྐད་གཉིས་སུ་ཕྱེ་ཞིང་། ཁམས་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་ཀྱང་ལྷོ་སྐད་དང་། བྱང་སྐད། འབྲོག་སྐད་བཅས་སུ་ཕྱེ་ཡོད་ལ། དེ་བཞིན་ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་ལ་ཡང་ཀ་གད་ཀྱི་སྐད་དང་ཤར་བའི་སྐད་དུ་དབྱེ་ཡོད། ཨ་མདོའི་ཡུལ་སྐད་ལ་རོང་སྐད་དང༌འབྲོག་སྐད་གཉིས་སུ་ཕྱེ་ཞིང་། ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་ལ་ཡང་ལ་དྭགས་ཀྱི་སྐད་དང་། སྦལ་ཏིའི་སྐད། སྤྲིག་སྐད་བཅས་སུ་དབྱེ་ཡོད་མོད། ཡུལ་སྐད་ལ་དབྱེ་བ་ཡང་དག་པ་ཞིག་འཁོད་རྒྱུ་ནི་ད་དུང་མུ་མཐུད་དུ་རྟོག་ཞིབ་ཟབ་པོ་བྱེད་རྒྱུ་ལ་རག་ལས་ཡོད།

ད་ནི་བོད་ཀྱི་ཡུལ་དག་གི་ཁྱད་པར་བརྗོད་པར་བྱ་སྟེ། བོད་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་དག་གི་ཁྱད་པར་གཙོ་བོ་སྐད་གདངས་[4]ཀྱི་ཐོག་ཏུ་ཡོད། སྐད་གདངས་ཐོག་ནས་མང་བོ་ཡོད་ཀྱང་། ཤུགས་རྐྱེན་ཆེ་ཤོས་ཕྱོགས་གསུམ་ན་གནས། དེ་དག་ནི་སྒྲའི་ང་རོ་ཡོད་མེད་དང་། མིང་གཞིའི་ཡི་གེ་[5]ལ་སྒྲ་ལྡན་སྒྲ་མེད་གཉིས་ཀ་ཡོད་མེད། རྗེས་འཇུག་[6]གི་སྒྲའི་མང་ཉུང་བཅས་སོ།། ཁྱད་པར་དོད་ས་དེ་གསུམ་གྱི་སྒོ་ནས་ཡུལ་སྐད་ཆེན་པོ་གསུམ་ལ་བལྟས་ཚེ།དབུས་དང་ཁམས་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་ལ་སྒྲའི་ང་རོ་ཡོད་ཀྱང་། ཨ་མདོའི་ཡུལ་སྐད་ལ་སྒྲའི་ང་རོ་མེད། སྒྲ་ལྡན་སྒྲ་མེད་གཉིས་ཀ་ཚང་བའི་ཁྱད་ཆོས་ནི་ཁམས་དང་ཨ་མདོའི་ཡུལ་སྐད་ལ་ཡོད་ཀྱང་། དབུས་གཙང་གི་ཡུལ་སྐད་ཀྱི་སྒྲ་གདངས་ཁྲོད་ནས་སྒྲ་ལྡན་འབའ་ཞིག་གི་མིང་གཞི་དག་སྒྲ་མེད་དུ་གྱུར་ཡོད་ལ། སྒྲ་ལྡན་གྱི་རིགས་དེ་དག་ཀྱང་སྲོག་ཆེན་དང་སྲོག་ཆུང་དང་། སྒྲའི་ང་རོ་དམའ་བ་ཅན་སོགས་ཀྱི་རྣམ་པར་ཆགས་ཡོད། རྗེས་འཇུག་གི་ཐད་ནས་བལྟས་ན། ཨ་མདོ་དང་དབུས་གཙང་གཉིས་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་ཉེ་མཚུངས་སུ་ཡོད་པ་སྟེ། དེ་གཉིས་ཀར་རྗེས་འཇུག་གི་སྒྲ་མཅ་ཙམ་ཡོད་ཀྱང་། ཁམས་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་ཀྱིས་དེ་དག་གི་ལྡོག་ཕྱོགས་ནས་ཁྱད་ཆོས་མངོན་གསལ་དོད་པོ་ཞིག་བཟུང་ཡོད་པ་ནི། རྗེས་འཇུག་གི་སྒྲ་ལ་མགྲིན་གནས་ཀྱི་འགག་སྒྲ་[7]ཡོད་པ་མ་གཏོགས་གཞན་ཅི་ཡང་ལྷག་མེད། (ཁམས་ཀྱི་ཡུལ་སྐད)ཁྱད་ཆོས་དེའི་ཐད་ནས་དབྱི་སྐད་ཡན་ལག་པའི་སྐད་རིགས(彝语支语言)ཡོད། ཡང་གོ་ཐུབ་ཚད་ཀྱི་ཐད་ནས་བལྟས་ན། དབུས་དང་ཨ་མདོའི་ཡུལ་སྐད་གཉིས་ལ་ཁྱད་པར་ཆེ་བས་ཕན་ཚུན་བར་གོ་བརྡ་འཕྲོད་དཀའ་བའི་མཐའ་གཉིས་སུ་ཆད་ཡོད་ལ། ཁམས་སྐད་ནི་དེ་གཉིས་ཀྱི་བར་ན་གནས་ཡོད།

ལིན་ཞི་ཡན། བོད་སྐད་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་ཆེན་པོ་གསུམ་གྱི་མི་འདྲ་སའི་ཐད། སྒྲའི་ང་རོ་ཡོད་མེད་དེ་མི་རྣམས་ཀྱིས་མཉམ་འཇོག་བྱེད་ས་གཙོ་ཆེ་ཤོས་ཤིག་རེད། སྐད་རིགས་གཅིག་གི་ནང་དུ། ཡུལ་སྐད་ལ་ལར་སྒྲའི་ང་རོ་ཡོད་པའི་སྣང་ཚུལ་དེ་རྒྱ་བོད་སྐད་ཁོངས་སུ་ཁྱོན་ནས་མེད་པ་མིན་ཡང་ཡོད་པ་དཀོན་པའི་ཚད་དུ་ཡོད། འདིར་རྒན་ལགས་ནས་(ཚུལ་དེ་ལྟ་བུའི)བོད་སྐད་ཀྱི་སྒྲའི་ང་རོ་དེ་ཇི་ལྟར་བྱུང་བའི་སྐོར་མདོ་ཙམ་གསུང་རོགས་གནང་།

དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་ཧུ་ཐན། སྒྲའི་ང་རོ་ནི་རྒྱ་བོད་སྐད་ཁོངས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་གཙོ་བོ་ཞིག་རེད། རྒྱ་བོད་སྐད་ཁོངས་ཀྱི་སྐད་རིགས་དག་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་ཚེ། སྒྲའི་ང་རོའི་རྣམ་པ་དང་དེའི་ལོ་རྒྱུས་ལ་རྟོག་ཞིབ་མ་བྱས་ནས་མི་འགྲིག མི་རྣམས་ཀྱིས་སྔ་མོ་ཞིག་ནས་བོད་སྐད་ཀྱི་སྒྲའི་ང་རོའི་གནད་དོན་ལ་དོ་སྣང་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། སྒྲའི་ང་རོའི་བྱུང་རིམ་བྱུང་ལུགས་ལ་ངོས་འཛིན་གསལ་བོ་བྱེད་རྒྱུ་ནི། བོད་སྐད་གདངས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་འཇུག་ཐད་ལ་གལ་ཆེན་ཡིན་པར་མ་ཟད། རྒྱ་བོད་སྐད་ཁོངས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་གཤིབ་སྡུར་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་ཐད་ལའང་རིན་ཐང་ཆེན་པོ་ཡོད།

ལོ་རྒྱུས་ཐོག་ནས་བལྟས་ན། བོད་སྐད་ཀྱི་སྒྲའི་ང་རོ་ནི་ཕྱིས་སུ་བྱུང་བའི་སྣང་ཚུལ་ཞིག་སྟེ། བྱུང་བ་ཕྱི་གྲས་ཤིག་རེད། ཕལ་མོ་ཆེའི་འདོད་པ་ལྟར་ན། སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་བདུན་པའི་མཇུག་ཙམ་སྟེ་བོད་ཡིག་གསར་བཟོ་བྱེད་པའི་སྐབས་སུ། བོད་སྐད་ནི་སྒྲའི་ང་རོ་མེད་པའི་སྐད་ཆ་ཞིག་རེད། དེའི་སྐབས་སུ་(སྐད་གདངས་ཁྲོད་ཚིག་ཁྱིམ་གྱི་སྒྲ་ལ)མགོ་འཕུལ་དང་རྗེས་འཇུག་གི་སྒྲ་ཧ་ཅང་ཕོན་ཆེན་ཡོད། (དེའི་རྗེས་སུ)ཡི་གེའི་གདངས་ཀྱི་མཐོ་དམའ་[8]ཡི་འགྱུར་བ་ནི་(ཚེག་ཁྱིམ་གྱི་སྒྲའི)འགྲོག་ཆོས་ཙམ་ཞིག་ཡིན་པ་ལས་རང་ཉིད་ལ་བརྡ་དོན་གྱི་ཁྱད་པར་འབྱེད་པའི་ནུས་པ་ད་དུང་ཆགས་མེད། དེའི་རྗེས་ནས་ལོ་སྟོང་ཕྲག་གཅིག་ཙམ་གྱི་རིང་ལ། བོད་སྐད་ཀྱི་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་ཚད་ནི་ཡུལ་ཕྱོགས་དང་བསྟུན་ནས་མི་འདྲ་བ་བྱུང་ཡོད། ཡུལ་སྐད་ལ་ལའི་སྐད་གདངས་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར་འགྲོ་རིམ་ནང་རིམ་བཞིན་སྒྲའི་ང་རོའི་མ་ལག་འཕེལ་ཞིང་། ཡུལ་སྐད་ལ་ལས་མགོ་འཕུལ་དང་རྗེས་འཇུག་གི་སྒྲ་མང་ཙམ་རྒྱུན་འཛིན་བྱས་ཡོད་པས། (དེ་ལ)ད་ལྟའང་སྔར་བཞིན་སྒྲའི་ང་རོ་ཆགས་མེད། ཨ་མདོའི་ཡུལ་སྐད་དང་ལ་དྭགས་ཀྱི་བོད་སྐད་ཀྱི་གནའ་གདངས་རྒྱུན་འཛིན་བྱས་པར་ཐུན་མོང་གི་ཆོས་དུ་མ་ཡོད་དེ། དཔེར་ན། མིང་གཞིའི་ཡི་གེ་ལ་སྒྲ་ལྡན་དང་སྒྲ་མེད་ལྟོས་བཅས་སུ་གནས་ཡོད་ལ། གསལ་བྱེད་འདུས་མ་[9]དང་རྗེས་འཇུག་གི་སྒྲ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་ཡོད། ཚེག་ཁྱིམ་[10]གྱི་སྒྲ་ལ་གོམས་གཤིས་ཙམ་གྱི་ང་རོ་ཡོད་ཀྱང་དེས་བརྡ་དོན་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་པར་འབྱེད་པའི་ལས་མི་བྱེད་པ་ཡིན། ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་དང་དེང་རབས་ཡུལ་སྐད་ལ་གཤིབ་སྡུར་གྱི་རྣམ་པས་བལྟས་ན། དབུས་གཙང་དང་ཁམས་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་ཀྱི་སྒྲའི་ང་རོའི་བྱུང་འཕེལ་ནི། གཙོ་བོ་སྐད་གདངས་ཀྱི་ནང་རྒྱུ་སྟེ། རྗེས་འཇུག་གི་སྒྲ་མང་བོ་ཉམས་པའི་མཇུག་འབྲས་རེད། དེའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས། བོད་སྐད་ཀྱི་སྒྲའི་ང་རོའི་བྱུང་འཕེལ་ནི་ཕྱིའི་རྐྱེན་གྱིས་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་པས་མ་ཡིན་པར། སྐད་གདངས་ནང་ལོག་གི་སྒྲིག་གཞི་ལ་སྒྲིག་སྐྱོར་ཐེབས་པའི་མཇུག་འབྲས་ཤིག་རེད། 

ལྷ་སའི་ཁ་སྐད་ལ་དཔེ་བླངས་ནས་བཤད་ན། སྒྲའི་ང་རོའི་རྣམ་པ་འབྱུང་ཞིང་དབྱེ་བ་འཕེལ་བ་ལ་རྒྱུ་རྐྱེན་སྣ་ཁ་གསུམ་སྟེ། ༡མིང་གཞིའི་ཡི་གེ་ལ་སྒྲ་ལྡན་དང་སྒྲ་མེད་ལྟོས་བཅས་སུ་ཡོད་པ་ཉམས་པ། ༢མགོ་འཕུལ་དག་གི་སྒྲ་ཟག་པ་སྟེ་ཉམས་པ། ༣རྗེས་འཇུག་གི་སྒྲ་ཡང་ཟོལ་དུ་ཕྱིན་པ་བཅས་སོ།། ལྷ་སའི་ཁ་སྐད་ལ་དང་མགོར་སྒྲའི་ང་རོ་མཐོ་དམའ་གཉིས་སུ་བྱུང་ཞིང་། དེ་ནི་(བཤད་མ་ཐག་པའི)འགྱུར་རྐྱེན་སྔ་མ་གཉིས་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད་ལ། ང་རོ་མཐོ་དམའ་གཉིས་ལ་སླར་ཡང་ནང་གསེས་ཀྱི་དབྱེ་བ་ཐོན་པ་ནི་འགྱུར་རྐྱེན་གསུམ་པ་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད། དེང་རབས་ལྷ་སའི་བོད་སྐད་ཀྱི་སྒྲའི་ང་རོ་དག་ཇི་ལྟར་བྱུང་ཞེ་ན། དེ་ཡང་ང་རོ་མང་ཆེ་བ་ནི་གནའ་རབས་བོད་སྐད་ཀྱི་ཚེག་ཁྱིམ་མཇུག་མའི་ནང་གི་མགོ་རྔའི་ཆ་ཤས་(ལ་གནས་པའི་ཡི་གེ)ལ་དེ་བྱུང་འབྲེལ་གྱི་འབྲེལ་བ་ཡོད་ཅེས་བཤད་ཆོག ལྷ་སའི་བོད་སྐད་དུས་ཡུན་རིང་བོའི་འཕོ་འགྱུར་འགྲོ་རིམ་ནང་། མིང་གཞིའི་ཡི་གེར་སྒྲ་ལྡན་སྒྲ་མེད་ལྟོས་བཅས་སུ་ཡོད་པ་དེ་ཉམས་པ་དང་། མགོ་འཕུལ་ཆད་ཅིང་རྗེས་འཇུག་དག་ཐོན་མེད་པར་སོང་བས་ན། སྐད་གདངས་ཀྱི་མ་ལག་ནང་གི་(བརྡ་དོན་ཁྱད་པར་འབྱེད་པའི)གདངས་ཁྱད་ཧ་ཅང་ཉུང་དུ་སོང་ཡོད། དེ་ལྟ་བུའི་གནས་ཚུལ་གྱི་འོག་ཏུ། གལ་ཏེ་(གདངས་ཁྱད་དོད་ཐབས་ལ)ཁ་གསབ་གང་འཚམས་ཤིག་མ་བྱས་ན། སྒྲ་འདྲ་བའི་ཐ་སྙད་མང་དུ་སོང་ན་བསམ་བློ་བརྗེ་རེས་དང་འབྲེལ་འདྲིས་བྱེད་མི་བདེ་བ་ཡོང་། གནད་དོན་ཐག་གཅོད་པའི་ཆེད་དུ། ལྷ་སའི་སྐད་ལ་ཚེག་ཁྱིམ་གཉིས་ལྡན་གྱི་མིང་མང་དུ་བྱུང་བ་ཕུད། ད་དུང་སྐད་གདངས་ཀྱི་ཁྲོད་དུ་དབྱངས་གསར་བ་དང་སྒྲའི་ང་རོ་བཀོལ་རྒྱུ་བྱུང་བ་རེད། སྒྲའི་ང་རོ་ནི་སྒྲ་རྒྱུ་(音素)ལ་ལ་ཉམས་ནས་ཡལ་བའི་བྱེད་ཚབ་ཏུ་(རང་ཉིད་ཚེག་ཁྱིམ་གྱི་ནང་དུ)ཞོར་འགྲོགས་སམ་དོད་ལྷག་གི་ཚུལ་དུ་གནས་ཡོད་པ་ནས་རིམ་བཞིན་དུ་བརྡ་དོན་གྱི་ཁྱད་པར་འབྱེད་ནུས་ཅན་དུ་གྱུར་ནས། རང་ཉིད་དབྱངས་དང་གསལ་བྱེད་ཀྱི་སྒྲ་ཚན་(音位)དང་ལྷན་དུ་འདུ་བ་རྐང་གསུམ་གྱི་ཚུལ་དུ་ཆགས་ཡོད། (བརྡ་དོན་གྱི)ཁྱད་པར་འབྱེད་ནུས་པའི་སྒྲ་ཚན་ལ་དེ་ལྟ་བུའི་བརྗེ་སྤོར་ཡོང་བར་ཆ་རྐྱེན་དང་དུས་ཚོད་ངེས་ཅན་ཞིག་དགོས། བརྗེ་སྤོར་བྱེད་པའི་བརྒྱུད་རིམ་ལ་མཚོན་ན། རྟག་པར་(བརྗེ་བྱ་རྗེ་བྱེད་གཉིས་པོ)ལྷན་སྐྱེས་དང་མཉམ་གནས་བྱེད་ཅིང་། དེ་ནས་གཅིག་(བརྗེ་བྱ)ཉམས་ནས་ཅིག་ཤོས་(རྗེ་བྱེད)སྨིན་ཡོང་བའི་བར་བརྒལ་གྱི་དུས་རིམ་ཞིག་བརྒྱུད་ཀྱི་ཡོད་པ་རེད། ལྷ་སའི་སྐད་ལ་དཔེ་བླངས་ནས་བཤད་ན། མིང་གཞིའི་སྒྲ་ལྡན་སྒྲ་མེད་ལྟོས་བཅས་སུ་ཡོད་པ་དག་ང་རོ་མཐོ་དམའ་ལྟོས་བཅས་སུ་ཡོད་པའི་རྣམ་པས་བརྗེས་པའམ་དེ་ལ་འགྱུར་ལྡོག་བྱུང་ཚར་ཞིང་། རྗེས་འཇུག་ཉམས་དོད་དུ་བྱུང་བའི་སྒྲའི་ང་རོ་ལ་སླར་ཡང་དབྱེ་བ་ཐོན་པ་ནི་བར་བརྒལ་གྱི་དུས་རིམ་གནས་ཡོད། རྗེས་འཇུག་ལ་ལའི་སྒྲ་ཉམས་ཞན་དུ་སོང་ན་ཡང་རྩ་བ་ནས་ཡལ་བའི་ཚད་དུ་སོང་མེད་(-s-d-g=?)དེ། རྗེས་འཇུག་ལ་ལ་གོ་མེད་ཚོར་མེད་དུ་སོང་ཡང་རྗེས་ཤུལ་རྩ་བ་ནས་ཡལ་བ་མ་ཡིན་ཏེ། དཔེར་ན། དབྱངས་ཀྱི་སྦུབས་སུ་(རྗེས་འཇུག་དེའི)སྒྲ་རྫས་ཅུང་ཟད་རེ་ལྷག་བསྡད་ཡོད་པ་ལྟ་བུ། དེའི་སྟབས་ཀྱིས་མཉམ་སྐྱེས་ལྷན་གནས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་མང་བོ་ཡོད་པ་དཔེར་ན། འགག་སྒྲའི་རྗེས་འཇུག་དང་ང་རོ་མཐོ་འབབ་གཉིས་ལྷན་སྐྱེའམ་མཉམ་གནས་སུ་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་སྟེ། གནས་ཚུལ་དེ་དག་གིས་སྐད་རིག་སྨྲ་བ་རྣམས་ལ་(སྒྲའི་ནུས་པའི)གཙོ་ཕལ་འབྱེད་པའི་དུས་སུ་མགོ་ན་རུ་འཇུག་གིན་ཡོད་པ་རེད། དེའི་སྟབས་ཀྱིས་ལྷ་སའི་སྐད་ཀྱི་སྒྲའི་ང་རོ་དབྱེ་སྲོལ་མི་འདྲ་བ་མང་དུ་བྱུང་བ་སྟེ། དེ་ཡང་འགའ་རེས་སྒྲ་བརྟག་ཚུལ་ནོར་ནས་དབྱེ་སྟངས་ཤིག་བཤད་ཀྱི་ཡོད་པ་ཕུད། (དབྱེ་སྲོལ་མང་བའི་གནད་ཐུག་ས)གཙོ་བོ་(གཙོ་ཕལ་འབྱེད་དཀའ་བའི)གནད་དོན་དེ་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་རེད། དབྱེ་སྲོལ་དེ་དག་ཅི་ཞིག་ལྟར་ན་ཡང་། སྒྲའི་ང་རོ་ནི་ལྷ་སའི་སྐད་ཀྱི་སྒྲ་གདངས་མ་ལག་ཁྲོད་དུ་མེད་ཐབས་མེད་པའི་གྲུབ་ཆ་ཞིག་ཏུ་ཆགས་ཚར་བ་རེད། (བོད་སྐད་ལ)སྒྲའི་ང་རོ་འཕེལ་བ་ནི་བོད་སྐད་(ཁམས་དང་དབུས་གཙང་གི་ཡུལ་སྐད)འཕེལ་འགྱུར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་ཏུ་དུས་རབས་ཕྱེ་བའི་རྟགས་མཚན་ཞིག་ཡིན་ནོ།།

ལིན་ཞི་ཡན། དགེ་རྒན་ཧུ་ལགས། བོད་སྐད་ལ་ཡུལ་སྐད་མང་ཞིང་། ཁྱད་པར་ཡང་ཆེ་ཙམ་ཡོད་ན་ཡང་། བོད་ཡིག་གི་འབྲི་འགོད་བྱུང་ནས་ལོ་ཆིག་སྟོང་ལྷག་གི་འཕོ་འགྱུར་བརྒྱུད་རིམ་ནང་དུ། ཐུན་མོང་གི་འགྱུར་ཆོས་ཏེ། འཕོ་འགྱུར་འགྲོ་སྟངས་ལ་གཅིག་གྱུར་གྱི་ཁ་ཕྱོགས་འདྲ་ཡོད་པ་རེད་དམ།

དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་ཧུ་ཐན། བོད་སྐད་ཀྱི་སྤྱིའི་འཕོ་འགྱུར་འགྲོ་ཕྱོགས་ནི་མིང་གཞི་དང་རྗེས་འཇུག་ཉུང་སྟབས་སུ་འགྲོ་བ་དེ་རེད། དེ་ཡང་ཉུང་སྟབས་སུ་འགྲོ་ཚད་མི་འདྲ་ན་ཡང་། ང་ཚོ་ལ་ཧ་གོ་རྒྱུ་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་ནི་ཡུལ་སྐད་གང་ལ་མཚོན་ནའང་དེའི་མིང་གཞི་དང་རྗེས་འཇུག་གི་མ་ལག་གྲུབ་ཚུལ་གནའི་བོད་སྐད་བཞིན་མང་འཛོམས་ཡོད་པ་ཞིག་མ་རེད། (ཚེག་ཁྱིམ་ནང་དུ་སྒྲ་རྒྱུ་འདུ་ཚད)སྟབས་བདེར་ཕྱོགས་པའི་ཡུལ་སྐད་ལ་སྒྲའི་ང་རོ་འཕེལ་ཡོད་པ་དང་། སྟབས་བདེར་ཕྱོགས་པ་ཉུང་ས་ཡིན་པའི་ཡུལ་སྐད་ལ་སྒྲའི་ང་རོ་བྱུང་མེད། བོད་སྐད་ཀྱི་གནས་ལུགས་དེ་ནི་མི་རྣམས་ཀྱིས་ཧ་ཅང་དོ་སྣང་བྱེད་ས་ཞིག་རེད། 

བོད་སྐད་ནི་ཐ་སྙད་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་ཡོད་པའི་སྐད་ཆ་ཞིག་རེད། ལོ་ཟླ་རིང་མོའི་ནང་དུ། བོད་རིགས་ཀྱིས་མིང་བརྡ་ཕོན་ཆེན་གསར་སྐྲུན་བྱས་ཡོད་ལ། གཡར་མིང་ཡང་ཚད་ངེས་ཅན་ཞིག་གཡར་ལེན་བྱས་ཡོད། ཐ་སྙད་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་ནས་བལྟས་ན། བོད་སྐད་(གཙོ་བོ་ཡིག་སྐད)ཀྱིས་ཐ་སྙད་བཟོ་བའི་གཞི་འཛིན་ཕྱོགས་ནི་མ་སྐད་ནང་གི་མིང་རྒྱུ་བཀོལ་བ་དེ་ཡིན། དེ་ཡང་རྒྱ་གར་གྱི་ནང་ཆོས་རིག་གནས་ནང་འདྲེན་བྱས་པའི་ཐད་ནས་ཡིན་འང་འདྲ། དེང་རབས་ཚན་རིག་ལག་རྩལ་གྱི་མིང་བརྡའི་ཐད་ནས་ཡིན་ནའང་འདྲ། གཡར་མིང་མི་ཉུང་བ་རེ་ཡོད་ནའང་། རང་བཟོ་བྱས་པའི་མིང་བརྡ་ཡིས་གོ་ས་ཤུགས་ཆེན་བཟུང་ཡོད་པ་ཡིན་ཏེ། དང་ཐོག་གཡར་མིང་དུ་བྱུང་བའི་མིང་བརྡ་ཡིན་པ་ལ་ཕྱིས་སུ་བསྒྱུར་མིང་གིས་ཚབ་བྱས་པའང་མི་ཉུང་བ་རེ་སྣང་། དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་འབྲེལ་ཐུག་དང་ངག་ཐོག་གི་གཏམ་གླེང་ཁྲོད་དོགས་འཛེམས་བྱེད་དགོས་པ་མི་མང་། ག་རེ་སྟབས་ཀ་བདེ་ན་ག་རེ་བཀོལ་ཆོག་པ་ཞིག་རེད། གཡར་མིང་ལ་མཚོན་ན་རྒྱ་སྐད་ལས་གཡར་བའི་མིང་མང་ཤོས་རེད།

བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་ཐད་ནས། སྒྲའི་རྣམ་འགྱུར་ནི་རྒྱ་ནག་གི་སྐད་ཆ་ལས་དར་རྒྱས་ཆེ་ན་ཡང་། དེ་ཡང་གནའ་ནས་ད་བར་དུ་ཚད་མི་འདྲ་བའི་སྒོ་ནས་ཉུང་སྟབས་སུ་ཕྱིན་ཡོད། ཚིག་གྲོགས་ཀྱི་ནུས་པ་ཅན་གྱི་རྐྱེན་མང་དུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་ལ། བརྟག་མཚན་ཅན་གྱི་བརྡ་ཐབས་[11](分析性手段)ཀྱིས་རིམ་བཞིན་རྟགས་འགྱུར་ཅན་གྱི་བརྡ་ཐབས་(综合性手段)ཀྱི་ཚབ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། མིང་ཚིག་གི་མཐའི་རྣམ་དབྱེའི་ཕྲད་(名词后的助词)དང་བྱ་ཚིག་གི་མཐའི་ཚིག་གྲོགས་(动词后的助词)ནི་བོད་སྐད་ཀྱི་ཚིག་གི་བརྡ་དོན་དབྱེ་ཞིང་གོ་བའི་ཐབས་གཙོ་ཁག་ཅིག་ཡིན། རྒྱུན་བཀོལ་ཚིག་གི་གྲུབ་ལུགས་རིགས་གསུམ་ཡོད་པར་བརྡ་ཐབས་ཀྱིས་ནུས་པ་ཐོན་སྟངས་ཀྱི་གཙོ་ཕལ་དེ་གོ་རིམ་དུ་བསྒྲིགས་ན། ཚིག་གྲོགས་ཀྱི་ནུས་པ་ནི་ཨང་དང་བོ། ཚིག་ཕྲད་ཀྱི་ནུས་པ་ནི་ཨང་གཉིས་པ། ཚིག་གི་གོ་རིམ་སྒྲིག་སྟངས་ཀྱི་ནུས་པ་ནི་ཨང་གསུམ་པ་ཡིན། ཚིག་གྲུབ་སྣ་ཚོགས་ལས་བྱ་ཚིག་ཞུགས་པའི་ཚིག་གྲུབ་ཆེས་མང་ལ། ཤུགས་རྐྱེན་ཆེ་ཤོས་ཀྱང་དེ་ཡིན། ལོ་རྒྱུས་བརྒྱུད་རིམ་ནང་དུ། མིང་ཚིག་རང་བཞིན་གྱི་གསལ་ཚིག་དང་རྒྱན་ཚིག་རང་བཞིན་ཅན་གྱི་གསལ་ཚིག་[12]ལ་ལས་ཚིག་རྗེས་མཐུན་པ་ཡིན་(རེད)དང་། ཡོད་(འདུག)ཅེས་པའི་ཚིག་མཐའ་རིམ་བཞིན་མང་དུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་པ་དེས་བོད་སྐད་ནི་ཚིག་རྔ་བྱ་ཚིག་ཅན་གྱི་སྐད་རིགས་དཔེ་མཚོན་པ་ཞིག་ཡིན་པ་མཚོན་ཡོད།

ལིན་ཞི་ཡན། བོད་ཀྱི་ཁ་སྐད་བར་ལ་ཁྱད་པར་ཆེ་བ་ཁྱེད་ཀྱིས་གསུངས་པ་ནང་བཞིན་རེད། ཡུལ་སྐད་ལ་ལའི་ཧེ་བག་ནི་ཕན་ཚུན་བར་གོ་བརྡ་འཕྲོད་མི་ཐུབ་པའི་ཚད་དུ་སླེབས་ཡོད། ཡིན་ན་ཡང་ཡིག་སྐད་ནི་ཧ་ཅང་གིས་གཅིག་གྱུར་ཡིན་ལ། དེ་ནི་དམངས་ཡོངས་ཀྱི་སྐད་ཆ་གཅིག་གྱུར་ཡིན་པའི་རྟགས་མཚན་ཡང་རེད། གནས་ཚུལ་དེ་ལྟ་བུ་འབྱུང་བ་ལ་ངེས་པར་དུ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱུ་རྐྱེན་དམིགས་བསལ་བ་རེ་ཡོད་པ་ཡིན་ནམ།

དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་ཧུ་ཐན། བོད་ལ་ཡི་གེ་བྱུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་རིང་མོ་ཡོད། བོད་ཡིག་གིས་བྲིས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་གཞིར་བྱས་ན། སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་(སྤྱི་ལོ་༦༥༠)ཁྲི་ལ་མ་འཁོད་སྔོན་བོད་ལ་ད་དུང་ཡི་གེ་བྱུང་མེད། སྲོང་བཙན་སྒམ་པོས་ཆབ་སྲིད་བསྐྱངས་ཏེ། སྔ་ཕྱིར་ཀོང་བོ་དང་། ཉིང་བོ། དྭགས་པོ། སུམ་པ་དང་ཞང་ཞུང་སོགས་དབང་དུ་བསྡུས་ཤིང་བོད་ཀྱི་སྲིད་དབང་གཅིག་གྱུར་བྱུང་བའི་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཐོག་མ་བཙུགས་ནས་མི་རིགས་གཞན་ལ་འབྲེལ་ཐུག་དང་དམག་འཐབ་བྱེད་པའི་རིང་དུ། ཡི་གེ་མེད་པའི་དཀའ་ཁག་གི་མྱོང་བ་ཟབ་མོ་ཐོབ་ནས། ཐོན་མི་སམ་བྷོ་ཊ་སོགས་གསེར་མང་བོ་དང་བཅས་བརྫངས་ཏེ། རྒྱ་གར་དང་ནུབ་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་དག་ཏུ་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དང་སྒྲ་རིག་པ་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་དུ་བཏང་། ཐོན་མིས་སློབ་གཉེར་མཐར་ཕྱིན་ནས་ཕྱིར་བོད་དུ་ལོག་སྟེ། ལཉྫའི་ཡི་གེ་ཕྱིར་བྱས་ཤིང་། བོད་སྐད་ཀྱི་དོན་དངོས་ལ་གཞིགས་ནས་བོད་ཡིག་བཟོས། ཡི་གེ་དེའི་ཐོག་ནས་བོད་ཀྱི་ཡི་གེ་དང་སྒྲའི་བསྟན་བཅོས་བརྒྱད་བརྩམས། སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གཞུང་ཡང་དུ་མ་ཞིག་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་བས་ན། ཕྱི་རབས་པས་ཁོང་ལ་ཡི་གེའི་བྱེད་པོ་ཞེས་པའི་མཚན་གསོལ་བ་ཡིན་ནོ།། ལོ་རྒྱུས་དེར་ངོ་མཚར་བའི་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་ཤན་འདྲེས་ན་ཡང་། ཁ་ཚོན་གཅོད་ཆོག་པ་ཞིག་ནི་བོད་ཡིག་གསར་དུ་བཏོད་པ་དེ་གནའ་རབས་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཡར་རྒྱས་ལ་འབྲེལ་བ་ཟབ་མོ་ཡོད་པ་སྟེ། ཐུ་བྷོད་རྒྱལ་རབས་གཅིག་གྱུར་དང་སྟོབས་ཆེན་པོ་ཆགས་པ་ཡིས་ཡི་གེའི་གསར་གཏོད་ལ་སྐུལ་འདེད་ཐེབས་ཤིང་། ཡི་གེའི་གསར་བཏོད་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཡར་རྒྱས་ལ་སྐུལ་འདེད་བྱུང་ཡོད་པ་ཡིན། དེང་སང་ཉར་ཚགས་སུ་ཡོད་པའི་བོད་ཡིག་གི་ཡིག་ཆ་གསར་བཏོད་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཡར་རྒྱས་ལ་སྐུལ་འདེད་བྱུང་ཡོད་པ་ཡིན། དེང་སང་ཉར་ཚགས་སུ་ཡོད་པའི་བོད་ཡིག་གི་ཡིག་ཆ་རྙིང་ཤོས་ནི་དུས་རབས་བརྒྱད་པ་དགུ་བའི་སྐབས་སུ་ཤུལ་བཞག་བྱུང་བའི་ཡིག་ཆ་ཡིན། དེ་ལ་ཐུན་མོང་གི་འབོད་ཚུལ་དུ་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་ཞེས་ཟེར། དེའི་རྣམ་པ་ལ་ཤིང་གི་བྱང་བུ་དང་ཁྲམ་བུ་ཡོད་ལ། ཤོག་དྲིལ་ཀོ་དྲིལ་དང་། ལྕགས་དང་རྡོ་ལ་བརྐོས་པ་སོགས་ཡོད། ནང་དོན་ལ་མནའ་འབྲེལ་བྱས་ཚུལ་དང་མཆོད་སྦྱིན་བཏང་རབས་ཡོད་ལ། ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚག་དང་ནང་ཆོས་ཀྱི་གཞུང་སོགས་ནི་མང་ཤོས་ཡིན། དཔེར་ན། པོ་ཏ་ལའི་མདུན་གྱི་རྡོ་རིང་ཕྱི་མ་(ཞོལ་རྡོ་རིང་)དང་གཙུག་ལག་ཁང་སོགས་སྔོན་གྱི་ཁྲང་ཆིང་མནའ་འབྲེལ་རྡོ་རིང་། ཏུན་ཧོང་གི་བྲག་ཕུག་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཡིག་ལག་བྲིས་མ་འབོར་ཆེན་དང་། ཞིན་ཅང་གི་བྱེ་སའི་འོག་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཡིག་ཤིང་ཁྲམ་སོགས་ཀྱིས་མཚོན། སྐབས་དེའི་བོད་ཡིག་ལ་དེང་རབས་བོད་ཡིག་དང་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་ཆོས་མང་བོ་ཡོད། དཔེར་ན། ཡི་གེའི་དག་ཆ་གཏན་ཆགས་བྱུང་མེད་པས་ཡིག་ཐོབ་མ་འདྲ་བ་མང་ལ། དེང་སང་སྤྱོད་རྒྱུན་ན་མཐོང་དུ་མེད་པའི་རྟགས་སམ་རྐྱེན་གྱི་ཡི་གེ་དང་། སྒྲ་སྦྱོར་བྱེད་སྟངས་མ་འདྲ་བ་སོགས་ཡོད། མདོར་ན། དུས་རབས་༧-༩བར་གྱི་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་ནི་བོད་ཀྱི་ཡིག་སྐད་སྤེལ་བའི་མགོ་མ་དང་རྨང་འདིང་བའི་དུས་རིམ་ཡིན་ལ། གནའ་ཡིག་དེ་རིགས་ནི་གནའ་རབས་བོད་སྐད་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པར་ཆེས་རིན་ཐང་ཆེ་བའི་དཔྱད་གཞི་ཡིན།

སྔ་རབས་བོད་ཡིག་གི་སྤྱོད་སྒོ་གཙོ་བོ་ཞིག་ནི་ཆོས་གཞུང་བསྒྱུར་རྒྱུ་དེ་རེད། བཙན་པོའི་རྒྱལ་གཞིས་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ལ་དད་གུས་ཆེ་བས། ཆེད་དུ་སྒྲ་སྒྱུར་གླིང་བཙུགས་ཤིང་། ལོ་ཙཱ་བ་གདན་འདྲེན་ཞུས་ནས་ནང་ཆོས་ཀྱི་གཞུང་མང་བོ་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་རོ།། (སྤྱི་ལོ་)༨༢༤ལོར་གྲུབ་པའི་དཀར་ཆག་ལྡན་དཀར་མ་ལ་འཁོད་པ་ལྟར་ན། (དེའི་སྐབས་ནས་)བསྒྱུར་གཞུང་སྣ་ཁ་(བམ་པོ་)དྲུག་བརྒྱ་བདུན་བརྒྱ་ཙམ་ཡོད་ལ། དེའི་ནང་དུ་རྒྱ་ནག་གི་ཡི་གེ་ལས་བསྒྱུར་བ་ཁོ་ན་སྣ་ཁ་སུམ་ཅུ་སོ་གཅིག་ཙམ་ཡོད། དུས་རབས་བཅུ་བཞི་བའི་ནང་བསྒྲིགས་པའི་བོད་ཡིག་གི་འགྱུར་མཛོད་ཆེན་མོ་སྟེ། ཁག་གཉིས་སུ་ཕྱེ་བའི་བཀའ་འགྱུར་དང་བསྟན་འགྱུར་དག་གི་ནང་དུ་དཔེ་ཆ་སྣ་ཁ་༤༥༠༠ལྷག་བསྡུས་ཡོད། དེ་ལྟ་བུའི་ལོ་ཙཱའི་བྱ་གཞག་ཆེན་མོའི་སྒྲིག་འཛུགས་ལོ་བརྒྱ་ཕྲག་དུ་མའི་རིང་ལ་རྒྱུན་འཁྱོངས་བྱས་པ་དེས། བོད་སྐད་ཀྱི་ཡིག་སྐད་རྨང་ཆགས་པ་དང་དར་རྒྱས་འགྲོ་བ་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཡོད།

གཞན་ཡང་། བོད་སྐད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་ཏུ་མིང་གྲགས་ཡོད་པའི་ཡི་གེའི་བསྒྱུར་བཅོས་སམ། བརྡ་ཆད་བཀས་བཅད་དམ། དག་ཡིག་ཚད་ལྡན་དུ་བཏང་བ་སོགས་བྱུང་བ་ལོ་ཙཱ་བའི་མཛད་རྗེས་ཡིན། དེ་དག་ལས་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེ་ཤོས་དང་ད་ཡོད་བོད་ཡིག་གི་རྨང་གཞི་བཏིང་བའི་བསྒྱུར་བཅོས་ཐེངས་གཅིག་བྱུང་བ་དེ་ནི་དུས་རབས་དགུ་བའི་ནང་ཡིན་ཏེ། དེ་ཡང་ལོ་ཙཱ་བ་སྐ་བ་དཔལ་བརྩེགས་དང་། ཅོག་རོ་ཀླུའི་རྒྱལ་མཚན། ཞང་ཡེ་ཤེས་སྡེ་ཡིས་གཙོར་བྱས་པའི་སྐབས་ཐོག་དེའི་ལོ་ཙཱ་བའི་སྡེ་ཡིས་སྐབས་དེའི་ཡི་གེའི་སྦྱོར་ཀློག་དང་བྲིས་གཟུགས་ལ་རྙོག་འཛིང་ཡོད་པ་དང་། བསྒྱུར་བའི་མིང་བརྡ་གཅིག་གྱུར་མིན་པ། གནའ་དེང་གི་བརྡ་སྲོལ་ལ་ཁྱད་པར་ཡོད་པ་སོགས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་ལ་ལྟོས་ནས། འབྲི་གཟུགས་ཚད་ལྡན་གཏོང་རྒྱུ་དང་། བསྒྱུར་བའི་ཐ་སྙད་གཅིག་གྱུར་ཡོང་དགོས་པ། ཀློག་མི་བདེ་ཞིང་གོ་དཀའ་བའི་བརྡ་རྙིང་སོགས་སྤངས་ནས། ཡུལ་དུས་ཀྱི་དགོས་མཁོ་དང་བསྟུན་པའི་ཀློག་བདེ་ཞིང་གོ་སླ་བའི་ཐ་སྙད་བཀོལ་དགོས་པའི་ལྟ་ཚུལ་བཏོན་པ་ལ། སྐབས་དེའི་སྲིད་སྐྱོང་བའི་མོས་མཐུན་དང་རྒྱབ་སྐྱོར་ཐོབ་སྟེ། རྒྱལ་བོས་བཀའ་ཁྲིམས་བསྒྲགས་པའི་སྒོ་ནས་བསྒྱུར་བཅོས་ལག་ལེན་དུ་བསྟར་བ་རེད། དེ་ལ་དཔེར་ན། སྒྲ་སྒྱུར་གླིང་སོ་སོས་རང་འདོད་དང་ཡུལ་སྐད་གོམས་གཤིས་ཀྱི་ཐོག་ནས་བརྡ་ཆད་གསར་བ་བཟོ་མི་ཆོག་པ་དང་། གལ་ཏེ་མིང་བརྡ་གསར་བ་བཟོ་དགོས་ཀྱི་ཡོད་ན། བརྡ་ཆད་དེ་སྐད་རིགས་དང་གཞུང་གང་ནས་བྱུང་ཙུལ་དང་དེ་ལྟར་བསྒྱུར་བཟོ་བྱེད་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་གྱི་གསལ་བཤད་དང་བཅས་པ་ཆོས་ཀྱི་མཁན་པོ་དང་ལོ་ཙཱ་བའི་སྤྱན་སྔར་ཕུལ་ནས་ཞུ་དག་གཏན་འབེབ་གནང་དུ་གསོལ་རྒྱུ་དང་། ཞུ་དག་གཏན་འབེབ་ཐོབ་རྗེས་ད་གཟོད་(གསར་བཟོ་བྱས་པའི་མིང་བརྡ་)ཚིག་མཛོད་ཀྱི་དཀྱུས་སུ་འཇུག་ཆོག་པ་སོགས་གཏན་འབེབས་བྱས་པ་རེད། བསྒྱུར་བའི་བརྡ་ཆད་གཅིག་གྱུར་ཡོང་བའི་ཆེད་དུ། དེའི་རྗེས་སུ་སཾ་བོད་ཤན་སྦྱར་གྱི་ཚིག་མཛོད་དེ་《སྒྲའི་བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་ཆེན་མོ》ཞེས་བྱ་བའང་བསྒྲིགས་ཡོད་ལ། དེར་བརྡ་ཆད་ཁྲི་ལ་ཉེ་བ་ཙམ་བསྡུས་ཡོད་པ་རེད། དག་ཡིག་འཛིན་བདེ་ཡོང་ཆེད་དང་བྲིས་གཟུགས་མི་འདྲ་བ་འདོར་བའི་ཆེད་དུ། བསྒྱུར་བཅོས་དེའི་ཁྲོད་དུ་སྐད་ཆའི་འཕོ་འགྱུར་གྱི་འགྲོས་ལྟར་གནའ་གདངས་མི་ཀློག་པའི་ཡི་གེ་དང་ཡོད་ཀྱང་ཆོག་ལ་མེད་ཀྱང་རུང་བའི་ཡི་གེ་འགའ་རེ་དོར་ཡོད། བོད་ཡིག་གི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་ཏུ། ཐེངས་དེའི་བོད་ཡིག་ཚད་ལྡན་ཅན་དུ་གཏོང་བའི་ལས་འགུལ་ལེགས་འགྲུབ་བྱུང་བ་དེས་དུས་རབས་ཀྱི་མཚམས་ཕྱེ་བའི་ནུས་པ་ཐོན་ཡོད། སྐབས་དེའི་བསྒྱུར་བཅོས་བརྒྱུད། བོད་ཡིག་གི་དག་ཡིག་རྩ་བའི་ཆ་ནས་གཞི་ཚུགས་ཤིང་། འབྲི་སྟངས་མི་འདྲ་བའི་ཡིག་ཐོབ་ཕལ་ཆེར་དོར་ཐུབ་པ་བྱུང་ཞིང་། ཆོས་གཞུང་བསྒྱུར་བའི་སྐད་ཆ་གཅིག་གྱུར་ཕྱོགས་སུ་བསྐྱོད་དེ། ཡིག་སྐད་ནི་སྔར་ལས་ཀྱང་དར་རྒྱས་བྱུང་བ་ཡིན་ནོ།།

བོད་ཡིག་ཡོད་པ་ནས་བཟུང་། བོད་ལ་ལོ་རྒྱུས་རིག་པ་དང་རྩོམ་རིག་ཕྱོགས་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་མང་བོ་ཐོན་ཞིང་། གནམ་རིག་དང་། སྨན་དཔྱད་རིག་པ། སྐར་རྩིས་རིག་པ། བརྡ་སྤྲོད་རིག་པ་སོགས་ཀྱི་ཕྱོགས་ནས་ཀྱང་མིང་གྲགས་ཡོད་པའི་བརྩམས་ཆོས་མི་ཉུང་བ་བྱུང་བ་སོགས་ཀྱིས་བོད་ཡིག་ཁྱབ་གདལ་གཏོང་བ་དང་། བོད་ཀྱི་ཡིད་སྐད་ཕུན་སུམ་ཇེ་ཚོགས་དང་དར་རྒྱས་གོང་འཕེལ་འགྲོ་བ་ལ་ནུས་པ་ཆེན་པོ་ཐོན་ཡོད། སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བའི་འགྱུར་ལྡོག་གི་འགྲོས་དང་བསྟུན་ནས། བོད་ཡིག་གི་སྤྱོད་ཁོངས་ནི་ཆོས་ལུགས་རིག་གནས་དང་རྩོམ་རིག་གི་ཁོངས་ཙམ་མ་ཡིན་པར། རིམ་བཞིན་ཆབ་སྲིད་དཔལ་འབྱོར་དང་ཚན་རིག་ལག་རྩལ་གྱི་ཁོངས་བརྟོལ་ནས། བོད་ཀྱི་ཡིག་སྐད་ནི་ཚད་ཇེ་སྨིན། ནུས་ཁྱབ་ཇེ་ཆེའི་ཁ་ཕྱོགས་སུ་དར་རྒྱས་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་པ་སྟེ། ཡིག་སྐད་ལ་ཡུལ་སྐད་ཀྱི་བཀག་རྒྱ་མེད་ཅིང་། སྤུས་ཚད་ཇེ་བཟང་། རྒྱུན་སྐྱོང་ཐུབ་ངེས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་མང་བ་སོགས་ཀྱི་སྟབས་ཀྱིས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱིས་ཡོངས་སུ་ལག་ལེན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་ལ། དེ་ནི་དམངས་སྤྱིའི་སྐད་ཆ་གཅིག་གྱུར་ཡིན་པའི་རྟགས་མཚན་ཡང་ཡིན་ནོ།།

ལིན་ཞི་ཡན། བོད་ལ་ཞི་བས་བཅིངས་འགྲོལ་བཏང་རྗེས། བོད་ལྗོངས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ལ་ངོ་བོའི་སྒོ་ནས་འགྱུར་ལྡོག་བྱུང་ཞིང་། ལྟ་རྒྱ་ཐོས་རྒྱའི་བཀག་སྡོམ་ལས་རིམ་བཞིན་གྲོལ་ཏེ། སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ཁྲོད་ནས་རིམ་བཞིན་དེང་རབས་སུ་སྐྱོད། དེ་དང་ཆགས་ཅིག བོད་ཀྱི་སྐད་དང་ཡི་གེ་དང་དེའི་བཀོལ་སྤྱོད་ལ་ཡང་འགྱུར་ལྡོག་རེ་བྱུང་ཡོད་པས། མཇུག་མཐར་ཁྱེད་ཀྱིས་དུས་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར་དང་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་གི་འཕེལ་རྒྱས་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་དང་། བོད་སྐད་ཡིག་དེར་དེང་རབས་ཅན་གྱི་བགྲོད་རིམ་ནང་གནད་དོན་ག་འདྲ་ཞིག་ལ་འཕྲད་ཀྱི་ཡོད་པ་བཅས་ཀྱི་སྐོར་ནས་གསུང་མོལ་ཞིག་གནང་རོགས་ཞུ།

དགེ་རྒན་ཆེན་པོ་ཧུ་ཐན། ཉེ་བའི་ལོ་དྲུག་ཅུའི་རིང་ལ། བོད་སྐད་ལ་འགྱུར་ལྡོག་བྱུང་ཚུལ་གཙོ་བོ་ཁག་གཉིས་ནས་མངོན་ཡོད། གཅིག་ནི་བོད་སྐད་གཞི་རྐང་གི་འགྱུར་ལྡོག་སྟེ་དེ་ལ་སྒྲིག་གཞི་ཇེ་བཟང་གི་འགྱུར་ལྡོག་ཀྱང་ཟེར། དཔེར་ན་བརྡ་ཆད་གསར་བ་ཆར་ཤུལ་དུ་སྨྱུག་གསར་རྡོལ་བ་ལྟར་ཕོན་ཆེན་པོ་འཕེལ་ཡོད་ལ། བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་རྣམ་པ་ནི་ཉིན་བཞིན་ཚགས་ཇེ་ཞིབ་དང་ཕུན་སུམ་ཇེ་ཚོགས་སུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་པ་དེ་རེད། གཉིས་ནི། སྐད་ཆའི་ནུས་པའི་འགྱུར་ལྡོག་སྟེ། བོད་སྐད་བེད་སྤྱོད་གཏོང་མཁན་གྱི་མི་གྲངས་ཇེ་མང་ཡིན་པ་དང་། བེད་སྤྱོད་གཏོང་ཡུལ་རྒྱ་ཇེ་ཆེ་ཡིན་པ། བོད་ཡིག་ཤེས་པའི་མི་གྲངས་ཀྱི་བསྡུར་ཚད་ཡར་འཕར་གྱི་ཡོད་ལ། དཔེ་བསྐྲུན་བྱས་པའི་ཡིག་རིགས་རྒྱ་ཆེར་འགྲེམས་ཤིང་སྤེལ་བཞིན་ཡོད། རྒྱང་བསྒྲགས་དང་། བརྙན་འཕྲིན། གློག་བརྙན་སོགས་དེང་རབས་སྨྱན་མང་ལག་རྩལ་ཁྲོད་དུ་བོད་སྐད་ཡིག་ཁྱབ་ཆེན་པོར་བཀོལ་གྱི་ཡོད་པ་དང་། བོད་ཡིག་གི་ཆ་འཕྲིན་མ་ལག་གི་གཅོད་སྒྲིག་དང་། ཚགས་ཞིབ་པར་སྒྲིག་ལག་རྩལ་གསར་གཏོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་སྟེ། ཚུལ་དེ་དག་གིས་བོད་སྐད་ཡིག་གི་སྤྱོད་ཁོངས་ནི་སྔ་ན་མེད་པའི་རྒྱ་ཇེ་ཆེ་དང་བེད་དུ་སྤྱོད་གྲངས་ལྡབ་ཀྱིས་ཇེ་མང་། ཆ་འཕྲིན་གཏོང་སྤེལ་གྱི་མྱུར་ཚད་ཇེ་མགྱོགས་སུ་སོང་བ་ན། དོན་དངོས་སུ་བོད་སྐད་ཡིག་བེད་ནུས་ཇེ་ཐོན་དུ་སོང་བ་ཡིན། དེ་དང་ཆགས་ཅིག བོད་སྐད་ཡིག་སློབ་ཁྲིད་ལ་ཤུགས་སྣོན་བརྒྱབ་པ་དང་ཞིབ་འཇུག་གི་གོམ་བགྲོད་དང་ལྷན་དུ། བོད་སྐད་ཡིག་གི་སློབ་དེབ། ལས་མཁོའི་དཔེ་དེབ། ཟུར་ལྟའི་དེབ། སྒྱུ་རྩལ་བརྩམས་ཆོས་དང་གོ་བདེའི་ཀློག་དེབ། ད་དུང་ཚན་རྩལ་སྐོར་གྱི་དཔེ་དེབ་དང་རིག་དེབ། ཞིབ་འཇུག་ཆེད་རྩོམ་སོགས་རྣམ་པ་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་གྲངས་ཀ་ཉིན་བཞིན་ཇེ་མང་དུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད། རྒྱལ་ནང་གི་མི་རིགས་སློབ་གླིང་འགའ་རེས་ཆེད་དུ་བོད་སྐད་ཀྱི་ཆེད་ལས་བཙུགས་ནས། བོད་སྐད་ཡིག་གི་སློབ་ཁྲིད་བྱེད་མཁན་དང་། ཚན་ཞིབ་པ། ལོ་ཙཱ་བ་སྐྱེད་སྲིང་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་ལ། དེ་དག་ཀུན་གྱིས་བོད་སྐད་ཡིག་གི་བཀོལ་རྒྱ་ཇེ་ཆེ་དང་། འཕེལ་རྒྱས་ཡག་པའི་འགྲོས་སྐྱོད་ལ་སྐུལ་འདེད་བྱས་ཡོད། བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ནི་ཉམས་རྒུད་དང་ནུབ་པའི་ཕྱོགས་སུ་མ་སོང་བར། དེ་ལས་ལྡོགས་སྟེ་ཐ་སྙད་ཀྱི་ཚོགས་མུ་མཐུད་དུ་རྒྱ་སྐྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་དང་བྱེད་ནུས་མུ་མཐུད་དུ་ཇེ་བཟང་ལ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་པས་ན། ང་ཚོས་རྒྱུ་མཚན་ཡོད་པའི་སྒོ་ནས་བོད་སྐད་ཡིག་ནི་དབྱར་མཚོ་རྒྱས་པ་ལྟ་བུའི་དུས་རིམ་ཞིག་ལ་བསླེབས་ཡོད་ཅེས་བཤད་ཆོག

ཁ་སང་དེ་རིང་། བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་དེང་རབས་ཅན་གྱི་གོམ་བགྲོད་ཉིན་རེ་བཞིན་ཇེ་མགྱོགས་ཡིན་པ་དང་། ཆ་འཕྲིན་བརྒྱུད་གཏོང་དང་བསམ་བློ་བརྗེ་རེས་ཀྱི་རྣམ་པ་དང་ནང་དོན་ནི་ཉིན་བཞིན་སྣ་མང་ཅན་དུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད། དེའི་ཐད་ནས་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ནི་འཕེལ་རྒྱ་འཕུར་སྐྱོད་ལྟར་མགྱོགས་པའི་དེང་རབས་རིག་གནས་ཀྱི་གོམས་འགྲོས་ལ་བསྟུན་དགོས་ཀྱི་ཡོད་ལ། མུ་མཐུད་ཡར་རྒྱས་འགྲོ་བཞིན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་དགོས་མཁོ་ལའང་བསྟུན་དགོས་ཀྱི་ཡོད་པ་དང་། དུས་རབས་གསར་བས་འགྲན་རྩོད་སློང་བཞིན་དུ་འོང་བ་སྔོན་བསུ་བྱེད་དགོས་ཀྱི་ཡོད། མིག་སྔར། བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་འདི་དེང་རབས་ཅན་གྱི་སྐྱོད་ལམ་ནང་ནས་གནད་དོན་འགའ་རེར་འཕྲད་ཀྱི་ཡོད། དཔེར་ན་བོད་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་དང་སྤྱི་སྐད་བར་གྱི་གནད་དོན། ཡིག་ངག་གཉིས་ཀའི་བར་ཐག་ཇི་ལྟར་སྟུང་ཐབས། ཡི་གེ་མུ་མཐུད་ཚད་ལྡན་དུ་གཏོང་ཐབས། ཡི་གེ་མུ་མཐུད་ཚད་ལྡན་དུ་གཏོང་ཐབས། བརྡ་ཆད་གསར་བཟོའི་གནད་དོན་དང་། ལྷག་པར་དུ་བོད་ཚན་རིག་གིས་དར་རྒྱུའི་སྲིད་ཇུས་ལག་བསྟར་བྱེད་རིམ་ནང་དེང་རབས་ཀྱི་ཚན་རྩལ་ཁྱབ་སྤེལ་གཏོང་བ་ལ་བོད་སྐད་ཡིག་ཇི་ལྟར་བཀོལ་རྒྱུ་དང་། ད་དུང་གློག་རྡུལ་ཅན་གྱི་དུས་རབས་ནང་བོད་ཡིག་གིས་ཆ་འཕྲིན་བརྒྱུད་གཏོང་བྱེད་ཐབས་ཀྱི་གནད་དོན། གཞན་ཡང་། མི་རིགས་གཞན་དག་དང་འབྲེལ་འདྲིས་ཉིན་བཞིན་ཇེ་མང་དུ་འགྲོ་བ་དང་མཉམ་དུ། སྐད་གཉིས་སློབ་ཁྲིད་དམ་སྐད་མང་སློབ་ཁྲིད་ཇི་ལྟར་ཇེ་བཟང་དུ་གཏོང་བ་སོགས་ཀྱི་དོན་དག་ཀྱང་ལས་ཀའི་བྱ་རིམ་གྱི་དཀྱུས་སུ་འཇུག་བཞིན་ཡོད།

མདོར་ན། ལོ་རྒྱུས་ཡུན་རིང་ཡོད་པའི་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་གིས་བོད་མི་རིགས་ཀྱི་ལོ་སྟོང་ཕྲག་གི་ཤེས་རིག་ལོ་རྒྱུས་ཐེག་ཡོད་ལ། ཀྲུང་གོ་རྒྱལ་ཁབ་དང་ད་དུང་འཛམ་གླིང་གི་རིག་གནས་བང་མཛོད་ནང་དུ་བྱས་རྗེས་ཆེན་པོ་བཞག་ཡོད། མ་འོངས་པའི་ནང་དུ་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་གིས་དུས་རབས་ཀྱིས་འགྲན་རྩོད་སློང་འོང་བ་སྔུན་བསུ་བྱེད་ཞོར། འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་གོ་སྐབས་བཟང་བོ་དམ་འཛིན་དང་། བོད་མི་རིགས་དང་ལྷན་དུ་གནས་ཤིང་དར་བའི་སྒོ་ནས་བྱས་རྗེས་སྔར་ལས་ལྷག་པ་བསྐྲུན་ངེས་རེད། དེ་རིང་གི་གླེང་རྒྱུ་དེ་ཙམ་ཞིག་བྱ་ཨེ་རེད།

ལིན་ཞི་ཡན། ལགས་སོ།། ཁྱེད་ཀྱིས་རྨད་དུ་བྱུང་བའི་བཀའ་སློབ་གནང་བ་ལ་སླར་ཡང་ཐུགས་རྗེ་ཆེ་ཞུ་ལ། རྒན་ལགས་མཆོག་དང་ནང་མི་ལྷན་རྒྱས་བདེ་ལེགས་ཁམས་བཟང་ཡོང་བའི་བཀྲ་ཤིས་སྨོན་འདུན་ཞུ།

 

ཟླ་བ་གཞོན་ནུས་བོད་ལྗོངས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་རིག་དེབ་ལས་ཁོལ་དུ་ཕྱུང་ཞིང་གཅིག་ཞུས་པ་དགེ་བར་གྱུར་ཅིག

#མཆན་བུ། ཧུ་ཐན་(胡坦)ལགས་ནི་པེ་ཅིན་སློབ་ཆེན་གྱི་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་ཡིན་པ་དང་། བོད་སྐད་ཀྱི་ཆེད་ལས་ཞིབ་འཇུག་པ་ཡིན། ཁོང་གིས་བོད་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་ཆེན་པོ་གསུམ་ལས་ལྷ་སའམ་དབུས་གཙང་སྐད་ལ་(བཅར་འདྲི་འདི་ལས་ཀྱང་འབྱུང་བ་ལྟར་)རྒྱ་སྐད་ལྟ་བུའི་སྒྲའི་ང་རོ་ཡོད་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་བཏོན་ཏེ་རྒྱལ་སྤྱིའི་སྟེང་གྲགས་འགུལ་མི་ཉུང་བ་བཟོས་ཡོད། ལྟ་ཚུལ་འདི་ལྟ་བུ་དང་ཕ་སན་སིའི་སྐད་བརྡ་རིག་པ་བ་གྲགས་ཅན་ནི་ཁོ་ལ་སི་ཏོག་ན་རྡག་(Tournadre)ལགས་ཀྱིས་བོད་སྐད་ལ་ཡུལ་སྐད་༢༢༠ཡོད་པར་བཤད་ཡོད་པ་སོགས་བོད་པ་ཞིག་ཡིན་པའི་ངོས་ཁས་ལེན་མི་ཐུབ་པའི་ཚོད་དུ་ཡོད་ཀྱང་། ད་བར་འདི་དག་ལ་བོད་པའི་ཁྲོད་ནས་ལན་དོན་མཐུན་འདེབས་མཁན་མ་བྱུང་བར་སྣང་ལ། འདི་རིགས་ལ་བོད་པ་རང་གིས་ཀྱང་རང་ངོས་ནས་ཐུགས་སྣང་དང་ཞིབ་འཇུག་མཐིལ་ཕྱིན་བྱེད་རྒྱུ་ནི་ཁ་ཚ་དགོས་གཏུག་ཏུ་གྱུར་འདུག་གོ།

 

---

[1] ༄༅བསྟན་གོ།(1966-)བུ། བོད་རིགས། ཕ་ཡུལ་སི་ཁྲོན་ཞིང་ཆེན་རྔ་བ། བོད་ལྗོངས་སློབ་ཆེན་རིག་གཞུང་སློབ་གླིང་གི་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་བ་གཞོན་པ། ཞིབ་འཇུག་གི་ཁ་ཕྱོགས་གཙོ་བོ་བོད་ཀྱི་སྐད་བརྡ་རིག་པ།  མ་ཡིག་འབྱོར་དུས། ༢༠༡༠-༠༡-༡༨

[2] འདིའི་ཟླ་ཁྱིམ་དུ་བཅུག་པའི་(བོད་སྐད་ནི་)ཞེས་པ་དེ་སྐབས་དོན་གྱི་ཚིག་ལ་སྒྱུར་མཁན་གྱིས་ཁ་གསབ་བྱས་པའི་ཚིག་མཐུད་ཡིན་ཏེ། མ་རྩོམ་གཞིར་བཞག་བྱས་ནས་བསྒྱུར་ན་ཚིག་དོན་འགའ་རེ་གོ་མི་བདེ་བ་ལྟར་དུ་ཡོད་པ་དཔེར་ན། སྒྲ་སྦྱོར་མ་ཡིན་པའི་ཡི་གེ་ལས་སྟབས་བདེ་ཞིང་ཡིད་འཁོལ་རུང་བ་ཡིན་ཞེས་དེའི་བརྗོད་གཞི་ག་རེ་ཡིན་མིན་ཚིག་དེའི་ཐད་ཀའི་བསྟན་བྱ་ལ་མི་གསལ་ཞིང་། གལ་ཏེ་ཚིག་དེའི་མགོ་བཙལ་ན་བརྗོད་གཞི་ག་རེ་ཡིན་མིན་འཚོལ་རྒྱུ་ཞིག་ཡོད་ངེས་ཀྱང་དེ་དང་སྐབས་ཚིག་གི་བར་ཐག་རིང་དྲགས་པའམ་བརྗོད་གཞི་ཤུགས་ནས་གོ་དགོས་པ་ལྟ་བུའི་རྗོད་སྟངས་ཅན་མ་རྩོམ་འདིའི་ནང་དུ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་དག་ཐད་ཀ་ནས་གོ་བར་ཕན་པའི་ཚིག་མཐུད་ཟླ་ཁྱིམ་དུ་བཅུག་པ་ཅན་མང་བོ་འོག་ཏུ་བཀོད་ཡོད་ན་དེ་དག་ཀྱང་རིགས་བསྒྲེས་ནས་གོ་བར་བྱའོ།།

[3] ཡུལ་སྐད་ལྔ་ལ་ཕྱེ་བའི་ཡ་གྱལ་ནུབ་རྒྱུད་དང་ལྷོ་རྒྱུད་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་ལ་སླར་ཡང་ཡན་ལག་གི་ཡུལ་སྐད་འགའ་རེ་ཡོད་པ་ལས། ནུབ་རྒྱུད་ཡུལ་སྐད་ཀྱི་ཡན་ལག་སྐད་སྤྲིག་གི་སྐད། ལ་ཧུལ་གྱི་སྐད་ཅེས་པ་གཉིས་དང་། ལྷོ་རྒྱུད་ཡུལ་སྐད་ཀྱི་ཡན་ལག་སྐད་སྤི་ཏིའི་སྐད་དང་། ཀ་གད་ཀྱི་སྐད་ཅེས་པ་དག་གི་མིང་བསྒྱུར་བའི་ཚེ་མ་ཡིག་ཁྲོད་ཀྱི་སྒྲ་དེ་དག་ཡིད་འཁེལ་བོ་ཞིག་མ་བྱུང་བས་སླར་ཡང་མ་རྩོམ་ནང་གི་མིང་འདྲེན་པ་བོ་དག་ལས་མིང་དེ་དག་གི་ལ་ཏིང་ཚབ་བྲིས་(sprig, lahul, spiti, kagad)བླངས་ནས་དེ་དག་ཁ་གཏུག་ཏུ་བོད་ཡིག་གི་ཡིག་ཐོབ་ལ་བསྒྱུར་ནས་མིང་དེ་དག་གི་དག་ཆ་ཐོན་ཐབས་བྱས་ཡོད་ཀྱང་ཚབ་བྲིས་དེ་དག་གི་དག་ཆ་འགྲིག་ཡོད་པ་ཁག་ཐེག་བྱེད་མ་བདེ།

[4] སྐད་གདངས་ཞེས་པ་རྒྱ་སྐད་དུ་(语音)ཞེས་པའི་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་བརྡ་ཆད་དེ་ཡིན་ལ། དེ་ཡང་དེབ་རབས་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་བརྡ་ཆད་ཀྱི་ལུགས་སུ་སྐད་སྒྲ་ཞེས་བསྒྱུར་ཞིང་བཀོལ་གྱི་ཡོད་ན་ཡང་། བོད་སྐད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་བརྡ་སྤྲོད་མ་གཏོགས་དེང་རབས་སྐད་བརྡ་རིག་པར་གོམས་མེད་པ་དག་ལ་སྐད་གདངས་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་དེ་བཞག་ན་གོ་བདེ་བོ་ཡོད་ཕྱིར་འདིར་དེ་ལྟར་བྱས་པའོ།།

[5] མིང་གཞི་ཞེས་པ་ནི་རྒྱ་སྐད་དུ་(声母)ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་དེ་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ཁོངས་སུ་བཀོལ་བ་ཞིག་སྟེ། དེ་དོན་བསྒྱུར་བྱས་ན་སྒྲ་གཞིའམ་དབྱངས་གཞི་ལྟ་བུ་སོགས་སུ་བསྒྱུར་རུང་ལྟ་བུ་ཡིན་ཡང་འདིར་བོད་ལུགས་བརྡ་སྤྲོད་ལ་གོམས་པ་དག་གིས་ངེས་བདེ་ཕྱིར་མིང་གཞི་ཞེས་སུ་བཀོད་པ་ཡིན་ལ། དེ་ཡང་འདིའི་སྐབས་ཀྱི་མིང་གཞི་དང་བོད་སྐད་བརྡ་སྤྲོད་སྐབས་ཀྱི་མིང་གཞི་ཞེས་པ་ལ་ཁྱད་པར་ཡོད་དེ། འདིའི་སྐབས་ཀྱི་མིང་གཞི་ལ་མིང་གཞི་རྐྱང་བའམ་མིང་གཞི་ངོ་མ་དེ་ཡོད་པས་མི་ཚད། ད་དུང་དེ་ལ་མིང་གཞི་མགོ་འཕུལ་འདོགས་ཡིག་གང་རུང་ཅན་ཡང་འདུ་བ་ཡིན།

[6] རྗེས་འཇུག་ཅེས་པ་འདི་ཡང་རྒྱ་སྐད་དུ་(辅音韵尾)ཟེར་གྱི་ཡོད་པའི་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་བརྡ་ཆད་དེ། དེ་དོན་སྒྱུར་བྱས་ན་དབྱངས་མཐའམ་དབྱངས་མཐའི་གསལ་བྱེད་ཅེས་སུ་བསྒྱུར་དགོས་ཀྱང་འདིར་བོད་སྐད་བརྡ་སྤྲོད་པ་དག་གི་ངོར་ངེས་བདེ་ཕྱིར་རྗེས་འཇུག་ཅེས་པའི་བརྡ་དེ་བཀོལ་བ་ཡིན་ནོ།།

[7] ཡི་གེའི་གདངས་ཀྱི་མཐོ་དམའ་ཞེས་པ་ནི་ཡི་གེའི་སྒྲའི་ང་རོ་ལ་ཟེར་གྱི་ཡོད་པ་རེད།

[8] མགྲིན་གནས་ཀྱི་འགག་སྒྲ་ཞེས་པ་ནི་སྐྱེ་གནས་མགྲིན་པ་དང་སྒྲ་འདོན་སྟངས་འགག་སྒྲ་ཡིན་པའི་ཡི་གེ་སྟེ། དཔེར་ན་ཀ་ཁ་གྷ་ལྟ་བུ་ཡིན་ཞིང་། རྗེས་འཇུག་གི་བྱེད་ལས་ལ་འཇུག་པའི་མགྲིན་གནས་ཀྱི་འགག་སྒྲ་ཞེས་རྗེས་འཇུག་ག་ཡི་སྒྲ་ཡིན་ལ། དེ་ཡང་ཚེག་ཁྱིམ་ནང་དུ་ནུས་པ་ཐོན་པའི་སྒྲ་ནི་་[k]ལྟ་བུ་ཡིན།

[9] གསལ་བྱེད་འདུས་མ་ཞེས་པ་ནི། ཚེག་ཁྱིམ་གཅིག་གི་ནང་དུ་དབྱངས་ཀྱི་སྔ་ལོགས་སམ་ཕྱི་ལོགས་སུ་གསལ་བྱེད་འདུས་མ་ཡོད་པ་སྟེ། ཚེག་ཁྱིམ་ནང་དུ་གསལ་བྱེད་འདུས་མ་འདུ་སའི་གནས་ནི་མིང་གཞིའི་གོ་ས་ན་ཡོད་པ་དང་། དབྱངས་མཐའི་གོ་ས་ན་ཡོད་པ་སྟེ། མིང་གཞིའི་གོ་ས་ན་ཡོད་པ་ལ་དཔེར་ན། མིང་གཞི་སྔོན་འཇུག་ཅན་ནམ། མིང་གཞི་མགོ་ཡིག་ཅན་ནམ། མིང་གཞི་འདོགས་ཡིག་ཅན་ནམ། མིང་གཞི་འཕུལ་འདོགས་ཅན་ནམ། མིང་གཞི་མགོ་འཕུལ་འདོགས་ཚང་ཅན་ལྟ་བུ་སོགས་དང་། རྗེས་འཇུག་ཡང་འཇུག་གཉིས་ཀ་ཡོད་ན་དེ་ཡང་ཚེག་ཁྱིམ་གཅིག་གི་ནང་དུ་དབྱངས་མཐའི་གོ་ས་ན་གསལ་བྱེད་ཉིས་འདུས་ཡིན་པ་ལྟ་བུའོ།།

[10] ཚེག་ཁྱིམ་ཞེས་པ་ནི་རྒྱ་སྐད་དུ་(音节)ཞེས་པའི་བརྡ་ཆད་དེ། དེང་རབས་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་གཞུང་དུ་སྒྲ་ཚིགས་ཞེས་བསྒྱུར་ཡོད་ཀྱང་། བོད་སྐད་བརྡ་སྤྲོད་པ་དག་ལ་ངེས་བདེ་ཕྱིར་འདིར་ཚེག་ཁྱིམ་ཞེས་བཀོད་པ་ཡིན།

[11] བརྟག་མཚན་ཅན་གྱི་བརྡ་ཐབས་ཞེས་པ་ནི་རྒྱ་སྐད་དུ་(分析性手段)ཞེས་པ་དེ་ཡིན་ལ། དེ་ནི་ཚིག་གི་གོ་རིམ་ལ་བརྟེན་ཐབས་དང་ཚིག་ཕྲད་ལ་བརྟེན་ཐབས། ཚིག་གདངས་ལ་བརྟེན་ཐབས་སོགས་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་ཐབས་ལམ་ཡིན་ལ། རྟགས་འགྱུར་ཅན་གྱི་བརྡ་ཐབས་ཞེས་པ་ནི་རྒྱ་སྐད་དུ་(综合性手段)ཞེས་པ་དེ་ཡིན་ལ། དེ་ནི་སྒྲའི་ཟུར་བརྗེ་ཐབས་དང་སྐྱར་ཟློས་བྱེད་ཐབས། མིང་མཐའ་སྣོན་ཐབས་སོགས་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་ཐབས་ལམ་ལ་ཟེར་བ་ཡིན་ནོ།།

[12] གསལ་ཚིག་ཅེས་པ་ནི་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ནང་དུ་ཚིག་གི་གྲུབ་ཚན་གྱི་བརྡ་སྟེ། རྒྱ་སྐད་དུ་(谓语)ཞེས་པའི་བརྡ་ཆད་ཀྱི་བསྒྱུར་དོད་ཡིན་ལ། སྐད་བརྡ་རིག་པའི་བསྒྱུར་གཞུང་གཞན་དུ་རྗོད་ཚིག་ཅེས་བསྒྱུར་ཡོད་དོ།།