ཟླ་བ་གཞོན་ནུ།

སྔོན་གླེང་།

Ph.D. Thesis (dissertation) of Dorjee Kyab

དེ་ཡང་མདོ་ལང་ཀར་གཤེགས་པ་ལས། ཇི་སྐད་དུ། “མིང་ནི་བརྗོད་པར་མ་བྱས་ན། །འཇིག་རྟེན་ཐམས་ཅད་རྨོངས་པར་འགྱུར། །དེ་བས་རྨོངས་པ་བསལ་བའི་ཕྱིར། །མིང་དུ་གདགས་པར་བྱ་བ་ཡིན། །”^[1]

अकथ्यमाने संमोहं सर्वलोक आपद्यते। तस्मात्क्रियते नाम संमोहस्य व्युदासार्थम्।।१७०।।^[2] ཞེས་འབྱུང་ལ། དེ་བཞིན་དུ་གནས་བརྒྱད་རྩ་བའི་མཇུག་ཏུ། “སྡུག་བསྔལ་འཇོམས་བྱེད་དམ་ཆོས་རིན་པོ་ཆེ། །རྟོགས་དཀའ་གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོ་དག་ལ་གནས། །ཡི་གེ་མིང་དང་ཚིག་གི་འབྲུ་བཙུགས་ཏེ། །སྒྲ་ཡི་དར་ཕྱར་ཤེས་རབ་རླུང་གིས་བསྐྱོད། །དམ་ཆོས་ཐོབ་བྱེད་གཞན་དུ་ཐབས་མེད་དོ། །^[3]”ཞེས་གསུངས་པ་དང་། དེ་བཞིན་འཕགས་པ་ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱིས། “ཐ་སྙད་ལ་ནི་མ་བརྟེན་པར། །དམ་པའི་དོན་ནི་རྟོགས་མི་འགྱུར། །^[4]”ཞེས་པ་ལ་སོགས་པས། མིང་བརྡའི་རྣམ་གཞག་གི་ཆེ་བ་བརྗོད་པ་ཡིན་ཞིང་། ཆོས་ཀྱི་རྗེས་ཀྱང་། ལུང་སྟོན་པར་བྱེད་པའི་བརྡའི་གནས་མ་རྟོགས་པས། ཚིག་གི་སྡེབ་སྦྱོར་ཙམ་ཡང་ཤེས་པར་མི་འགྱུར་ན། ཡང་དག་པའི་དོན་རྟོགས་པར་ག་ལ་འགྱུར་ཞེས་རིག་གནས་ལྔ་ལས་ཐོག་མར་སྒྲ་རིག་པ་སློབ་དགོས་ཚུལ་གསུངས་པ་དང་། དེ་བཞིན་དུ་སྙན་ངག་མེ་ལོང་ལས་ཀྱང་།

“གལ་ཏེ་སྒྲས་བོད་སྣང་བ་ཡིས། །འཁོར་བ་གསལ་བར་མ་བྱས་ན། །

འཇིག་རྟེན་གསུམ་པོ་མཐའ་དག་འདི། །སྨག་རུམ་མུན་པ་ཉིད་དུ་འགྱུར། །^[5]”

ཞེས་སྒྲའམ་སྐད་དུ་འབོད་པའི་སྣང་བ་དམ་པ་འདིས་འཁོར་བ་གསལ་བར་མ་བྱས་ན་ནི། འཇིག་རྟེན་གསུམ་པོ་མཐའ་དག་སྨག་རུམ་མུན་པ་ཉིད་དུ་འགྱུར་བའི་ཚུལ་བརྗོད་དེ། སྒྲའི་གལ་གནད་གསུངས་པ་ཡིན་ལ། འདིར་སྒྲ་ཞེས་པ་ནི་དེང་གི་སྐད་ཅེས་པ་དང་གཅིག་ཏུ་བཀྲལ་རུང་བར་བདག་སེམས་ལ། མིའི་རིགས་ལ་སྐད་མེད་པའི་ཚེ། དུད་འགྲོ་གཞན་དང་ཁྱད་པར་ཅི་ཡང་མེད་པར་འགྱུར་བས། ཕན་ཚུན་བརྡ་ལེགས་པར་འཕྲོད་པར་མི་འགྱུར་ལ། གནའ་ནས་ད་ལྟ་ལ་ཐུག་གི་བར་གྱི་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཤེས་རིག་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་འདི་དག་ཀྱང་མཐོང་དུ་མེད་པ་ཅུང་ཟད་དཔག་པས་ཀྱང་ཚེགས་མེད་པར་རྟོགས་ནུས་སོ། །

དེ་ཡང་ཐོག་མར་ཆེད་རྩོམ་འདི་འབྲི་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ཅུང་ཟད་བརྗོད་པ་ལ། ནམ་ཞིག་གི་ཚེ་རང་ཉིད་ཀྱི་རིག་པའི་ཆུ་གཏེར་གྱི་སློབ་གཉེར་གྱི་ཉེར་བསྡོགས་ལ་བརྩོན་པའི་ཚེ། རིགས་ཀྱི་བདག་པོ་དགེ་བཤེས་ངག་དབང་བསམ་གཏན་མཆོག་རང་ཉིད་ཀྱི་སློབ་སྟོན་པར་བསོད་ནམས་ཀྱི་དཔལ་དུ་ཐོབ་ཅིང་། རིམ་གྱིས་བརྗོད་གཞི་དང་འབྲེལ་ཏེ། རང་ཉིད་གང་ལ་མོས་པ་ཡོད་མེད་ཐད་བཀའ་མོལ་བྱུང་ངོ་།། དེ་ལ་སྤྱིར་རང་ཉིད་རིག་གནས་ཆེ་བ་ལྔ་ལས་སྒྲ་ཚད་ཕྱོགས་ལ་ཆེད་གཉེར་བྱེད་འདོད་ཆེ་བ་དང་། སློབ་དཔོན་གྱི་སྐབས་ཀྱང་མཐར་ཕྱིན་ཆེད་རྩོམ་སྒྲ་དོན་གཞན་སེལ་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ་ཕུལ་བ་ཡིན་ཚུལ་སོགས་འཕྲོས་ཏེ། དེ་དང་འབྲེལ་ཞིང་དམིགས་བསལ་གྱིས་སྐད་བརྡ་རིག་པ་གཙུག་ལག་སློབ་གཉེར་ཁང་འདིའི་སློབ་དཔོན་འཛིན་གྲྭའི་སློབ་ཚན་དུའང་གཏན་ཁེལ་བྱུང་ཡོད་ནའང་། སྤྱིར་བོད་ལ་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ཐད་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་ཤིན་ཏུ་ཉུང་བ་དང་། གཅིག་གཉིས་ཤིག་ཡོད་པ་དེའང་གཙོ་བོ་རྒྱ་ཡིག་ལས་ཚུར་བསྒྱུར་བའམ་སྒྱུར་སྒྲིག་བྱས་པ་ཤ་སྟག་ཡིན་པས་འདོད་པ་བཞིན་ཐུགས་ཕན་སོས་ཁག་པའི་ཁར། བོད་སྐད་དུ་སྐད་བརྡ་རིག་པ་དང་འབྲེལ་བའི་ཀློག་དེབ་སྤྱིར་དཀོན་པ་དང་། དམིགས་བསལ་གྱིས་འདི་གའི་ཆེད་གཉེར་སློབ་མ་རྣམས་ལའང་འོས་ཤིང་འཚམས་པའི་དཔྱད་གཞིའི་ཀློག་དེབ་མེད་པ་སོགས་ལའང་དམིགས་ཏེ། བོད་སྐད་དུ་ལོ་རྒྱུས་སྐད་བརྡ་རིག་པ་དང་། ཁྱད་པར་དུ་དེང་རབས་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་སྐོར་ལས་ལེགས་ཆ་གང་མང་ལེན་ཐབས་བྱེད་རྒྱུ་སོགས་ཀྱི་སླད་དུ། དུས་ཚོད་ཀྱི་ཚད་བཀག་དང་འཚམས་ཤིང་དང་བློ་གྲོས་ཀྱི་བབ་ལ་བལྟོས་ཏེ། ང་རང་གི་བརྗོད་གཞི་སྒྲ་དོན་གཞན་སེལ་དང་། སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ཡན་ལག་བརྡ་དོན་རིག་པ་གཉིས་ཀྱི་བར་གཤིབ་བསྡུར་ཀྱི་ཐབས་ལམ་བསྟེན་ནས་འཕྲོས་རྒྱུར་བཀའ་མོལ་བྱུང་།

སྤྱིར་རིག་པ་དེ་གཉིས་ཀས་དཔྱད་སའི་གནས་ཕྲ་རགས་ཙམ་མ་གཏོགས་འབབ་ས་སྒྲ་ཡི་དོན་ནམ་བརྡ་ཡི་ཡུལ་གང་ཡིན་ཚུལ་དང་། དེ་ཡང་སྒྲ་རྟོག་ཡུལ་ལ་ཇི་ལྟར་འཇུག་ཚུལ་གྱི་རྣམ་གཞག་རྣམས་ཡིན་པས་འཕྲོས་ས་མཚུངས་མོད་ཀྱང་། དཔྱད་པ་གནད་ལ་ཁེལ་མ་ཁེལ་དང་། རིག་པ་རྩིང་ཞིབ་ཀྱི་ཁྱད་པར་ཡོད་པ་མངོན་གསལ་ཡིན་ཡང་། སྤྱིར་སྐད་བརྡ་རིག་པ་དང་། དམིགས་བསལ་གྱིས་བརྡ་དོན་རིག་པའི་རྣམ་གཞག་དེང་རབས་མཁས་པ་དག་གིས་བྱས་པ་དེ་དག་ལས་ལེགས་ཆ་བླངས་ཏེ། དཔྱད་ཐབས་དང་གཞུང་འཛུགས་ཚུལ་སོགས་སྤྱད་དེ། སྤྱིར་བོད་གངས་ཅན་པའི་སྐད་ཡིག་རང་སྟེང་ལའང་ལེགས་བཅོས་བྱ་རྒྱུར་དམིགས་འདོན་བྱེད་པ་དང་། དམིགས་བསལ་དུ་རང་ཅག་ནང་བའི་ཚད་མའི་གཞུང་དུ་འབྱུང་བའི་གཞན་སེལ་གྱི་རྣམ་གཞག་འདི་ལའང་། ལོ་རྒྱུས་དཔྱད་ཐབས་སོགས་སྤྱད་ནས། རྣམ་གཞག་རང་མཚན་པ་ལོགས་སུ་འདོན་ཐབས་བྱས་ཏེ། དེང་རབས་སྐད་བརྡ་རིག་པ་སློབ་གཉེར་བྱེད་མཁན་དང་། ཆེད་ལས་པ་དག་ལའང་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆར་ཕྱར་བ་གྲུ་འདེགས་སུ་འགྱུར་བའི་རེ་བ་དང་བཅས་བརྩམས་པ་ཡིན་ནོ། །

དེ་ལ་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་སྐོར་དེ་སྔོན་དཔེ་ཀློག་ཐན་ཐུན་རེ་བྱས་པ་མ་གཏོགས་དམིགས་ཀྱིས་སྦྱངས་པ་མེད་པས། ཐོག་མའི་ཆར་༢༠༡༩ལོའི་ཟླ་༡བོ་ནང་། རྗེ་གྷར་ཕིལ་ཌ་(Jay L. Garfield)འདི་ག་སློབ་གཉེར་ཁང་དུ་ཕེབས་པ་དང་སྟབས་བསྟུན་རིགས་ཀྱི་བདག་པོ་མཆོག་དང་ང་ཚོས་ལྷན་དུ་གང་འགབ་ཅི་ལེགས་ཀྱི་བཀའ་གྲོས་ཞུས་པའི་ཚེ། ཐག་ཉེའི་རྒྱ་གར་གྱི་སློབ་ཆེན་གྱི་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ཆེད་ལས་མཁས་པ་ཞིག་ཉུང་མཐར་ཟླ་དྲུག་རིང་སློབ་སྟོན་པར་བསྐོ་བཞག་གིས་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་དཀའ་གནད་ཁག་ལ་ལམ་སྟོན་དང་མཛུབ་ཁྲིད་དགོས་པའི་དགོངས་འཆར་རྩེ་མཐུན་བྱུང་བ་ལྟར། བྷ་ནཱ་ར་སི་ཧིན་དཱུ་སློབ་ཆེན་གྱི་གཙུག་སློབ་གཉེར་ཁང་གི་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་སྡེ་ཚན་གྱི་འགན་འཛིན་སློབ་དཔོན་ཪཱ་ཛ་ནཱ་ཐ་བྷཊྚ་(Prof. Rajnath Bhat)ལགས་རིགས་ཀྱི་བདག་པོ་མཆོག་གིས་དགྱེས་བརྩེས་ཆེན་པོས་གཞུང་འབྲེལ་ཐོག་བསྐོ་བཞག་གནང་ཞིང་། སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ཁྱད་མཁས་བྷཊྚ་མཆོག་ལ་བསྟེན་ཏེ་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་དཀའ་གནད་ཁག་ལ་བཀའ་འདྲི་ཞུས་པ་ཁག་དང་ལམ་སྟོན་གནང་བ་ཁག་ལ་བརྟེན། སྐད་བརྡ་རིག་པའི་རྨང་གཞི་ཤེས་བྱ་ཁག་དང་དཀའ་གནད་ཁག་ལ་བློ་སྐྱེད་གང་མང་ཐོབ་ཅིང་། དམིགས་བསལ་གྱིས་ཁོང་གིས་ངོས་སྦྱོར་ཞུས་གནང་བ་ལ་བརྟེན་ནས། སྤྱི་ལོ་༢༠༢༡ལོའི་སྤྱི་ཟླ་༢པའི་ཚེས་༡ནས་ཚེས་༢༦བར། པུ་ཎེར་རྟེན་གཞིར་བྱས་པའི་ཌེཀྐན་སློབ་གྲྭ་(Deccan College, Post-graduate and Research Institute, Pune)ཡིས་གོ་སྒྲིག་བྱས་པའི་རྒྱ་གར་གྱི་སྲོལ་རྒྱུན་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་དྲ་ཐོག་ཟབ་སྦྱོང་(online workshop on ‘Ancient Indian Linguistic Tradition’)ཞེས་པ་དེར་མཉམ་ཞུགས་བྱེད་སྐལ་བྱུང་ལ། ཟབ་སྦྱོང་དེའི་ནང་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་མཁས་པ་གྲགས་ཅན་ཕན་སིལ་ཝན་ནི་ཡའི་སློབ་དཔོན་འཇོར་རྗེ་ཁར་ཌོན་(Prof. George Cardone)དང་། ཁམ་བྷྲེ་ཇའི་སློབ་དཔོན་ཨེ་བིན་ད་ཁཱ་(Dr. Eivind Kahrs)ལྟ་བུ་དང་། དེ་བཞིན་རྒྱ་གར་གྱི་མཁས་པ་གྲགས་ཅན་ཝི་ཨེན་ཛྷཱ་(Prof. V .N Jha)དང་། ཀོ་རཱ་ཌཱ་སུ་བྲ་ཧྨ་ཎྱམ་(Korada Subramanyam)དང་། ཀེ་ཨེན་ཧོ་ཊ་(Prof. K. N Hota)དང་། པྲ་སཱ་ད་ཛོ་ཥི་(Prof. Prasad Joshi)དང་། མལ་ཧར་ཀུལ་ཀརྞི་(Malhar Kulkarni)དང་། མཱདྷབ་དེཤ་པཎྜེ་(Prof. Madhav Deshpande)དང་། ཤཻ་ལ་ཛ་ཀ་ཏྲེ་(Shailaja Katre)ལ་སོགས་ཀྱིས་ཟླ་གཅིག་གི་རིང་། རྒྱ་གར་སྲོལ་རྒྱུན་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་སྐོར་ལས་འཕྲོས་ཏེ་གསུང་བཤད་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་གནང་ཞིང་། དེ་དག་ལས་རང་ཉིད་ལའང་བློ་སྐྱེད་མི་དམན་པ་ཐོབ་པར་གྱུར་ལ། ཟབ་ཞུགས་ལེགས་པར་མཐར་ཕྱིན་པའི་ལག་ཁྱེར་ཡང་བསྩལ་བ་བྱུང་། དེ་ལྟར་སློབ་དཔོན་བསྟེན་ཏེ་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་དཀའ་གནད་གསེད་དཀྲོལ་དང་། དེ་བཞིན་རང་ཉིད་ཀྱིས་ཀྱང་སྐད་བརྡ་རིག་པ་དང་འབྲེལ་བའི་དེབ་གོ་དཀའ་སླ་གང་མང་བཙལ་ཏེ་དཔེ་ཀློག་རྒྱ་ཆེར་བྱས་ཤིང་། དམིགས་བསལ་གྱིས་(NPTEL)བརྒྱུད་དེ། མ་དྲཱ་སའི་ཚན་རྩལ་སློབ་ཆེན་(IIT, Madras)གྱི་སློབ་དཔོན་ཤྲཱིཤ་ཅཽ་དྷ་རཱི་(Prof. Shreesh Chaudhary)མཆོག་གིས་དེང་རབས་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ངོ་སྤྲོད་(Introduction to Modern Linguistics)ཅེས་པའི་སློབ་ཚན་ཡོངས་རྫོགས་དང་། དེ་བཞིན་ཁ་ལི་ཕོར་ནི་ཡ་སློབ་ཆེན་(University of California, Irvine)གྱི་སློབ་དཔོན་རི་ཆཱརྜ་ཕུ་ཊྲེ་(Richard Futrell)ཡི་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ངོ་སྤྲོད་(Introduction to Linguistics)ཅེས་པའི་སློབ་ཚན་ཡོངས་རྫོགས་དང་། ཐའེ་ཝན་རྒྱལ་བཙུགས་འགྲིམ་འགྲུལ་སློབ་ཆེན་(国立交通大学)གྱི་སློབ་དཔོན་ལེ་ཡུ་ཝུན་(賴郁雯)ཀྱིས་ཁྲིད་པའི་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་སྤྱི་དོན་(语言学概论)ཞེས་ཚང་མར་ཐོས་བསམ་མི་དམན་པ་བྱས་ཤིང་། གཞན་སེལ་དང་འབྲེལ་ཏེ། ཚད་མ་མདོ་དང་། དེའི་འགྲེལ་བ། ཚད་མ་རྣམ་འགྲེལ་དང་དེའི་རང་འགྲེལ་དང་ཊཱིཀ་ཆེན་རིགས་པའི་རྒྱ་མཚོ་ལ་སོགས་པའི་རྒྱ་བོད་ཀྱི་འགྲེལ་བ་ཁག དེ་བཞིན་སློབ་དཔོན་ཞི་བ་འཚོའི་ཚད་མ་དེ་ཁོ་ན་ཉིད་བསྡུས་པ་དང་དེའི་དཀའ་འགྲེལ། གོ་བ་བསྐྱེད་ཐབས་སུ་རྒྱ་གཞུང་དེ་དག་ལས་ལེགས་སྦྱར་མ་ཡིག་ཡོད་པ་ཁག་ཀྱང་བཙལ་ཏེ་ཞིབ་ཀློག་དང་། དེ་བཞིན་གཞན་སེལ་གྲུབ་པ་ལ་སོགས་པའི་གཞུང་ཆུང་ཁག་དང་། ས་པཎ་གྱི་རིགས་གཏེར་དང་དེའི་འགྲེལ་བ་ཁག དེ་བཞིན་རེད་མདའ་བས་མཛད་པའི་སེལ་བ་གྲུབ་པའི་རབ་ཏུ་བྱེད་པ་ལ་སོགས་པར་ལེགས་པར་སྦྱངས་ཏེ་ཆེད་རྩོམ་འདི་འབྲི་བའི་རྨང་གཞི་ལེགས་པར་བཏིང་བ་ཡིན་ནོ། །

ལར་སྐད་བརྡ་རིག་པ་ནི་སྐད་བརྡའི་ཚན་རིག་ཅིག་ཡིན་པར་ཤར་ནུབ་ཀྱི་མཁས་པ་ཕལ་མོ་ཆེས་བཞེད་པ་ཡིན་ལ། དེ་ཡང་བརྡ་སྤྲོད་པ་ལྟར་དུ་སྐད་ཡིག་ཅིག་གི་བརྡ་དོན་རྟེན་འབྲེལ་ཙམ་དང་ཐ་སྙད་ཙམ་ལ་དཔྱད་པ་ཁོ་ན་མ་ཡིན་པར། འཛམ་གླིང་སྤྱི་ཡོངས་ཀྱི་སྐད་ཡིག་གི་རང་གཤིས་ངོ་མ་དེ་ལ་ཚན་རིག་གི་རང་བཞིན་ལྡན་ཞིང་། བློ་གྲོས་ཞིབ་མོས་དཔྱོད་པ་ཞིག་ཡིན་པས། སྐད་ཡིག་གང་རུང་གི་རང་གཤིས་ཇི་བཞིན་པར་རྟོགས་ཐུབ་པར་ཧ་ཅང་ཕན་པའི་རིག་པ་བླ་ན་འཕགས་པ་ཞིག་གོ། རིག་པ་དེ་དག་ལ་བརྟེན་ནས་སྐད་ཡིག་ཕན་ཚུན་བར་གྱི་འགལ་འབྲེལ། དེ་བཞིན་སྐད་ཡིག་གང་རུང་ཞིག་གི་འཕེལ་འགྱུར་གྱི་ཆོས་ཉིད། ད་ལྟའི་གནས་བབ། མ་འོངས་པའི་ཉེན་ཁ་སོགས་གང་རུང་ལ་དཔྱད་པ་ཞིབ་མོར་འཇུག་པ་ཞིག་ཡིན་པས་རིག་པ་འདི་བོད་ལ་མཚོན་ནའང་། ཧ་ཅང་དགོས་གལ་ཆེའོ། །

དེ་བཞིན་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་ལ་མཚོན་ནས་བཤད་ནའང་། སྐད་བརྡ་རིག་པའི་རིགས་ལམ་འདི་དང་དེ་བཞིན་ལོ་རྒྱུས་སྐད་བརྡ་རིག་པ་སོགས་ལ་བརྟེན་ནས་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་རྒྱུ་ནི་སྟོང་ཆ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཏུ་མཐོང་ལ། བཀའ་བསྟན་འགྱུར་བོད་དུ་འགྱུར་རོ་ཅོག་དང་། དེ་དག་གི་ལོ་ཙཱ་བ་དྲིན་ཆེན་དག་གི་སྐད་ཀྱི་བཀོལ་སྤྱོད་དང་ཁྱད་གཤིས། དེ་བཞིན་དུ་དུས་རབས་རིམ་བྱོན་གྱི་སྐྱེས་ཆེན་ནམ་མཁའི་སྐར་ཚོགས་ལ་ཅོ་འདྲི་བ་དག་གི་གསུང་འབུམ་སོགས་ཀྱི་རྩོམ་སྲོལ་དང་སྐད་ཀྱི་གཤིས་ཀ་སོགས་ལ་རིགས་ལམ་གསར་བ་འདི་བརྒྱུད་ནས་ཞིབ་ཏུ་དཔྱོད་པའི་ལམ་སྲོལ་གསར་བའི་ཐབས་ལམ་རེ་འབྲས་དང་ལྡན་པ་ཞིག་གཞག་རྒྱུའང་ཞིབ་འཇུག་འདིའི་དམིགས་ཡུལ་གྱི་ཆ་ཤས་ཤིག་གོ །

སྐད་ཡིག་གང་ཞིག་ཡིན་རུང་། སྐད་ཡིག་གང་དེའི་བརྡ་སྤྲོད་ཁོ་ནས་འགྲེལ་མི་ཐུབ་པའི་ཆོས་ཉིད་ངེས་ཅན་ཞིག་ཡོད་ལ། ཁྱབ་ཁོངས་དེ་ནི་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་དཔྱད་བྱ་དང་དམིགས་འབེན་ཉག་གཅིག་ཡིན་པས། དེ་ཁོ་ནས་སྐད་ཡིག་དེའི་རང་བཞིན་དང་། དེའི་དར་འཕེལ་དང་། དེའི་འཆི་གསོན་ལ་ཁག་ཐེག་བྱེད་ཐུབ་ཅིང་། འཛམ་གླིང་གི་གཅེས་ནོར་དུ་གྱུར་བའི་བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་། སངས་རྒྱས་པའི་གཞུང་ལུགས་དེ་ཉིད་བོད་སྔ་རབས་པ་དག་གིས་མི་རྒྱུ་ཟོག་གསུམ་བསྟིམས་ནས་སྤྱན་དྲངས་པའི་ནང་བའི་གཞུང་དག་ནའང་། སྐད་བརྡའི་རྣམ་བཞག་དང་། བརྡ་དོན། ཐ་སྙད། སྒྲ་རྟོག་ཡུལ་ལ་འཇུག་ཚུལ་སོགས་སྐད་བརྡ་དང་འབྲེལ་བའི་ཚན་རིག་གི་རང་བཞིན་ཅན་གང་མང་ཡོད་པ་དག་ལའང་ཞིབ་ཏུ་དཔྱད་དེ་སྐད་བརྡའི་མཚན་ཉིད་རིག་པའམ་དབྱེ་ཞིབ་མཚན་ཉིད་རིག་པར་ལེགས་སྐྱེས་འབུལ་བར་འདོད།

དེང་དུས་ཀྱི་ཚན་རིག་གི་རང་བཞིན་ལྡན་པའི་ཉམས་ཞིབ་བྱེད་ཐབས་སྤྱད་དེ། བདག་གིས་ཞིབ་འཇུག་གི་བརྗོད་གཞི་དེ་གཙོ་ཆེར་གཤམ་འཁོད་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་ཁག་ལ་བརྟེན་ནས་ཞིབ་འཇུག་གང་ལྕོགས་བྱས་ཡོད་ཅིང་། ཞིབ་འཇུག་འདི་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་རྒྱུ་ཆའི་ཕྱོགས་གཙོ་བོ་གཅིག་ནི་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཐད་ནས་སྐད་ཡིག་རྒྱ་དབྱིན་ཧིན་གསུམ་སོགས་ཅི་རིགས་པར་བཞུགས་པ་དག་ཡིན་ལ། དེ་དག་ལས་ཀྱང་གཙོ་བོ་སྐད་བརྡ་རིག་པ་བ་གྲགས་ཆེན་སཽ་སུ་ར་(Ferdinand de Saussure)དང་བྷ་ལུམ་ཕེལ་ཌ་(Leonard Bloomfield)དང་། ཨོ་ཋོ་ཡེ་ས་ཕེར་སེན་(Otto Jespersen)དང་། དེང་རབས་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ཡབ་ཆེན་དུ་གྲགས་པ་ཆོམ་སི་ཀི་(Noam Chomsky)དང་། ཨེ་ཌ་བོར་ཌི་ས་ཕིར(Adward Sapir)སོགས་དེང་རབས་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་འཛུགས་སྐྲུན་དང་ལག་ལེན་ཐད་བྱས་རྗེས་བསུབ་ཏུ་མེད་པ་བཞག་པ་དག་གི་དགོངས་པ་གཞིར་བཞག་པ་ཡིན་ལ། ཕྱོགས་གཙོ་བོ་ཅིག་ཤོས་ནི་ནང་བའི་ཐད་ནས་གཙོ་བོར་སྒྲ་ཚད་ཀྱི་གཞུང་ལས། སྐབས་དོན་གཞན་སེལ་དང་འབྲེལ་བ་ཁག་སྟེ། གཞན་སེལ་གྱི་རྣམ་གཞག་དེ་ཉིད་གང་ལས་ཐོག་མར་འབྱུང་བའི་ཁུངས་སློབ་དཔོན་ཕྱོགས་གླང་གི་ཚད་མ་མདོ་དང་། དེ་རྒྱས་ཤིང་གསལ་བར་སྤེལ་བའི་སློབ་དཔོན་ཆོས་གྲགས་ཀྱི་རྣམ་འགྲེལ་གྱི་རང་དོན་ལེའུ་གཙོ་བོར་གྱུར་བ། དེ་བཞིན་དུ་སློབ་དཔོན་ཞི་བ་འཚོས་མཛད་པའི་ཚད་མ་དེ་ཁོ་ན་ཉིད་ཚིག་ལེའུར་བྱས་པ་ལས་ལེའུ་ཉི་ཤུ་བ་སྒྲའི་དོན་བརྟག་པ། དེའི་འགྲེལ་བ་དེ་ཁོ་ན་ཉིད་བསྡུས་པའི་དཀའ་འགྲེལ་ཀ་མ་ལ་ཤཱི་ལས་མཛད་པ་ལས་ལེའུ་ཉི་ཤུ་རྩ་གཅིག་པའི་སྒྲའི་དོན་བརྟག་པའི་འགྲེལ་བ། བསྟན་འགྱུར་དུ་འབྱུང་བའི་གཞན་སེལ་རྩལ་དུ་བཏོན་ནས་བཤད་པའི་གཞུང་ཕྲན་བྲམ་ཟེ་ཤཾ་ཀ་རཱ་ནནྡས་མཛད་པའི་སེལ་བ་གྲུབ་པ། སློབ་དཔོན་དགེ་སྲུངས་ཀྱིས་མཛད་པའི་གཞན་སེལ་བརྟག་པའི་ཚིག་ལེའུར་བྱས་པ། སློབ་དཔོན་ཆོས་མཆོག་གིས་མཛད་པའི་གཞན་སེལ་བ་ཞེས་བྱ་བའི་རབ་ཏུ་བྱེད་པ་ལ་སོགས་པ་བོད་ལ་འགྱུར་ཟིན་པ་ཁག་དང་། ད་སྔ་བོད་ལ་མ་བསྒྱུར་མེད་ཅིང་། ཇོ་བོ་རྗེ་དཔལ་ལྡན་ཨ་ཏི་ཤ་དང་དུས་མཉམ་པའི་བི་ཀྲ་མ་ཤཱི་ལ་རྣམ་གནོན་དཔལ་གྱི་ངང་ཚུལ་གཙུག་ལག་ཁང་གི་སློབ་དཔོན། རྒྱ་གར་འཕགས་པའི་ཡུལ་གྱི་ནང་བའི་སློབ་དཔོན་ཁག་གི་མཇུག་བསྡུ་ལྟ་བུར་བྱོན་པ་ཡེ་ཤེས་བཤེས་གཉེན་དཔལ་གྱིས་མཛད་པའི་གཞན་སེལ་གྱི་རབ་ཏུ་བྱེད་པ་དང་། དེའི་སློབ་མར་གྱུར་བ་རིན་ཆེན་གྲགས་པས་མཛད་པའི་སེལ་བ་གྲུབ་པ་སོགས་གཞུང་ལེགས་སྦྱར་སྐད་དུ་བཞུགས་པ་སོགས་གཙོ་བོར་བཟུང་སྟེ། གཞན་སེལ་གྱི་རྣམ་གཞག་དང་དེའི་འཕེལ་རིམ་གསལ་བར་བཏོན་ཞིང། དེང་རབས་སྐད་བརྡ་རིག་པ་ལས་བརྡ་དོན་རིག་པ་(semantics)དང་འབྲེལ་ཏེ་སྐབས་སྐབས་སུ་གཤིབ་བསྡུར་དང་། ནང་བའི་གཞན་སེལ་གྱི་གཞུང་གིས་དེང་རབས་སྐད་བརྡ་རིག་པས་ལེགས་པར་བསྟན་མ་ནུས་པའི་སྒྲ་རྟོག་ཡུལ་ལ་འཇུག་ཚུལ་གྱི་རྣམ་གཞག་འདི་གསལ་བར་བྱས་ཏེ། རང་ནུས་ཅི་ལྕོགས་ཀྱིས་དེང་རབས་སྐད་བརྡ་རིག་པ་སྨྲ་བ་དག་ལའང་མིག་གི་དགའ་སྟོན་ཅུང་ཟད་ཅིག་སྤེལ་ཡོད་དོ། །

དེ་བཞིན་དུ། ཕྱོགས་གླང་སོགས་ཀྱི་སྔ་རྒོལ་དུ་གྱུར་བ་ཨོདྱོ་ཏྐར་དང་། བྷ་ཏྲྀ་ཧ་རི་སོགས་ཀྱི་ལྟ་གྲུབ་སོགས་ལའང་དཔྱད་དེ་ཕྱོགས་སྔ་འདོད་ཚུལ་འབྱུང་སའི་ཁུངས་གང་ཡིན་པ་སོགས་གསལ་བར་བྱས་ཏེ་ཞིབ་འཇུག་གི་གྲུབ་དོན་གཏན་འབེབས་དང་། སྐད་བརྡ་རིག་པ་དང་ལོ་རྒྱུས་སྐད་བརྡ་རིག་པ། དབྱེ་ཞིབ་མཚན་ཉིད་རིག་པ་དང་འབྲེལ་བའི་དེང་རབས་ཀྱི་ཆེད་ལས་མཁས་པ་དག་གི་ཆེད་རྩོམ་ཚད་ལྡན་དང་། བོད་རང་གི་སྐད་དུ་བཞུགས་པ་ལེགས་སྦྱར་ལས་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་བའི་སྒྲ་རིག་པ་སྟེ། སྒྲ་མདོ་བཞི་དང་དེ་འབྲེལ་གྱི་བསྟན་བཅོས། དེ་བཞིན་དུ་བོད་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་སྐད་རྟོགས་པར་མེད་ཐབས་མེད་པའི་སྨྲ་སྒོ་མཚོན་ཆ། གནས་བརྒྱད་ཆེན་མོའི་རྩ་བ་དང་དེའི་འགྲེལ་བ། སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས། བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་ཆེན་མོ། ལོ་ཙཱ་བ་བློ་ལྡན་ཤེས་རབ་ཀྱིས་མཛད་པའི་དག་ཡིག་ཉེར་མཁོ་བསྡུས་པ། བཅོམ་ལྡན་རིག་པའི་རལ་གྲིས་མཛད་པའི་དག་ཡིག་རྒྱན་གྱི་མེ་ཏོག་ངག་གི་དབང་ཕྱུག་གྲུབ་པ་དང་། དག་ཡིག་ངག་སྒྲོན་ལ་སོགས་པའི་སྐད་དང་འབྲེལ་བའི་བོད་མཁས་པ་སྔ་མ་དག་གི་གསུང་དང་། དེང་རབས་ཀྱི་སྐད་ཡིག་དང་འབྲེལ་བའི་དེབ། དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་དག་ཡིག་རིག་པའི་གབ་པ་མངོན་ཕྱུང་། བརྡ་སྤྲོད་སྦྱོར་བ་རྣམ་བཞི། ལྕགས་ཐར་རྒྱལ་ལགས་ཀྱིས་མཛད་པའི་རིག་འཕྲུལ་དྲ་བ་དང་ལྡེ་མིག་སོགས་བརྡ་སྤྲོད་དང་སྐད་བརྡ་དང་འབྲེལ་བའི་གཞུང་ཇི་སྙེད་ལ་བརྟེན་ནས། སྒྲའི་རྣམ་གཞག་ལས་སྒྲ་རྟོག་ཡུལ་ལ་འཇུག་ཚུལ་གྱི་གཞུང་འདི་གསལ་བར་བྱས་ཡོད་དོ།།

དེར་མ་ཟད། ནང་བའི་སྐད་བརྡའི་རྣམ་གཞག་དང་འབྲེལ་བའི་རྒྱལ་སྤྱིའི་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་མཁས་པའི་གསུང་རྩོམ་དག་སྟེ། དཔེར་ན། རྒྱ་གར་མཁས་པ་ཀུན་ཇུན་ནི་རཱ་ཛ་(K. Kunjunni Raja)ཡིས་མཛད་པའི་རྒྱ་གར་གྱི་བརྡ་དོན་གྱི་རྣམ་གཞག་(Indian theories of meaning)བྱ་བ་ནི། རྒྱ་གར་གྱི་བརྡ་དོན་དང་འབྲེལ་བའི་རྣམ་གཞག་གི་དཔྱད་པ་ཤིན་ཏུ་རྒྱས་པ་ཞིག་ཡིན་ལ། དེབ་དེ་དང་། དེ་བཞིན་རྒྱ་གར་བ་བི་མལ་ཀྲྀཥྞ་མ་ཏི་ལཱལ་ (Bimal Krishna Matilal)གྱིས་མཛད་པའི་སྒྲ་དང་འཇིག་རྟེན་(The word and the world)ཅེས་པའི་དེབ་དེ་གཉིས་དང་། ད་དུང་རྒྱ་གར་མཁས་པ་པི་རི་མལ་གྷི་པ་ཏི་ལ་(Parimal G. Patil)ཡིས་མཛད་པའི་རྒྱ་གར་གྱི་ནང་བསྟན་ལྟ་གྲུབ་ཧིན་དཱུའི་ལྷའི་བརྒལ་བརྟག་(Agianst a Hindu god: Buddhist Philosophy of Religion in India)ཅེས་པ་དང་། ཡང་ཁོང་དང་ལོ་རན་སི་རྗེ་མེ་ཁྲེ་ཡ་གཉིས་ཀྱིས་མཛད་པའི་(Buddhist Philosophy of Language in India: Jñanasrimitra on Exclusion)རང་ཅག་ནང་བའི་སློབ་དཔོན་ཆེན་པོ་མཁས་པ་སྒོ་དྲུག་གི་ནང་ཚན་ཡེ་ཤེས་དཔལ་བཤེས་གཉེན་གྱིས་མཛད་པའི་སེལ་བའི་རབ་ཏུ་བྱེད་པའི་དབྱིན་འགྱུར་དང་སྦྲགས་དཔྱད་བརྗོད་བྱས་པ་དང་། མར་ཁ་སཻ་ཌ་རི་ཋི་(Mark Siderits)སོགས་ཀྱིས་བསྒྲིགས་ཤིང་། ཆེད་ལས་མཁས་པ་དུ་མས་མཉམ་དུ་མཛད་པའི་གཞན་སེལ་དང་འབྲེལ་བའི་དཔྱད་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་(Apoha: Buddhist Nominalism and Human Cognition)ཨ་པོ་ཧ་ནང་བའི་མིང་རྐྱང་བཏགས་ཡོད་ཙམ་དུ་གྲུབ་པའི་ལུགས་དང་མིའི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་ཞེས་པའི་དེབ་ལ་སོགས་པ་ནི་གཞན་སེལ་དང་ནང་བའི་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་གཞུང་འཛུགས་པར་མིག་དཔེ་ལྟ་སའི་བསྟན་བཅོས་ཁག་ཏུ་འདོད་ལ། རང་ཉིད་ཀྱིས་ཀྱང་དེ་དག་ལྟ་ཀློག་དང་འབྲེལ་ལེགས་ཆ་ལེན་གང་ཐུབ་བྱས་ཡོད།

བོད་གངས་ཅན་པ་དག་ལ་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་རྣམ་གཞག་ངེས་པར་དུ་དགོས་ཚུལ་ནི། བརྡ་སྤྲོད་སྨྲ་བ་ལྕགས་ཐར་རྒྱལ་མཆོག་གིས་ཀྱང་འདི་སྐད། “རང་རེ་རྣམས་ལ་ད་དུང་ཐ་སྙད་རིག་པ་དང་། བརྡ་དོན་རིག་པ། སྐད་གདངས་རིག་པ། སྒྲ་གནས་རིག་པ་སོགས་སྐད་ཆ་རིག་པའི་ཡན་ལག་གི་རིག་པ་དག་ཆ་ཚང་བར་གྲུབ་མེད་པས། སྔར་ཡོད་ཀྱི་ཚད་མ་རིག་པ་དང་། བརྡ་དག་རིག་པ་སོགས་གཞིར་བྱས་ཏེ། སྐད་ཆའི་སྦྱོར་བ་དངོས་ལ་ཞིབ་འཇུག་གཏིང་ཚུགས་པ་བྱེད་པའི་ཁར། དེང་རབས་རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་གི་རིག་པ་གསར་བའི་བཅུད་བསྡུས་ཏེ། བརྡ་སྤྲོད་རིག་པའི་མ་ལག་ཆ་ཚང་བར་བསྒྲུབ་པ་ལ་འབད་པ་དང་ཆབས་ཅིག བརྡ་དོན་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཆ་ཚང་དུ་གཏང་བ་ལའང་འབད་པ་ཆེན་པོ་བྱ་རིགས་སོ། །^[6]”ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་རོ། །

ཕྱི་གླིང་བ་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་། དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པའི་དུས་མཇུག་དང་བཅུ་དགུ་བའི་དུས་མགོ་ཙམ་ལ། རྒྱ་གར་མི་སེར་སྤེལ་ཡུལ་དུ་བསྒྱུར་བ་དང་སྦྲགས། རྒྱ་གར་གྱི་ལེགས་པར་སྦྱར་བའི་སྐད་ལ་རྒྱུས་ལོན་བྱུང་བ་དང་། དེའི་ཐད་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་དང་། བརྡ་སྤྲོད། བསྟན་བཅོས་འདྲ་མིན། ཟློས་གར་དང་སྙན་ངག་དང་། འདོད་པའི་བསྟན་བཅོས་ལ་སོགས་པར་ཆ་རྒྱུས་ལོན་ནས། བློ་སྐྱེད་བླ་ན་མེད་པ་བྱུང་ཚུལ་སོགས་ནི་དཀྱུས་སུ་གསལ་བ་ལྟར། རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་དང་རྒྱ་གར་ལོ་རྒྱུས་སོགས་སུ་གསལ་བོར་བཀོད་ཅིང་། སྤྱིར་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ངོས་ཐད་ནས་བཤད་ན། དུས་རབས་བཅུ་དགུ་བའི་དུས་མགོ་ནི། སྐད་བརྡ་རིག་པའི་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ཐད་ནས་གནམ་ས་བླ་འོག་བརྗེ་བ་ལྟ་བུའི་འགྱུར་བ་རླབས་ཆེན་བྱུང་བའི་དུས་སྐབས་ཤིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་བྱེད་པ་ཡིན་ལ། དེ་ཡང་མཐར་གཏུགས་ན་ནུབ་ཕྱོགས་པ་རྣམས་ཀྱིས་ལེགས་པར་སྦྱར་བའི་སྐད་ལ་རྒྱུས་ལོན་བྱུང་བ་ནས། དེའི་ཐད་ལ་ཞིབ་འཇུག་དང་རྟོག་དཔྱོད་བྱས་པའི་གྲུབ་འབྲས་དང་ལེགས་སྦྱར་སྐད་ཀྱི་རྣམ་གཞག་ཞིབ་ཅིང་ཕྲ་བ་དེ་དག་ལ་ངེས་ཤེས་རྙེད་པ་ནས་དེའི་ལེགས་ཆ་ལེན་པའི་དབུ་བརྩམས་ཏེ་སྐད་རིགས་གཤིབ་བསྡུར་དང་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་མ་ལག་དང་། སྐད་གདངས་རིག་པ་དང་། དེ་བཞིན་བརྡ་དོན་ཐད་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་དག་ལས་བློ་སྐྱེད་མི་དམན་པ་ཐོབ་ཡོད་པའི་སྐོར་ཁོང་ཅག་ཀྱང་དངོས་སུ་ཁས་ལེན་པ་སྟེ ། དཔེར་ན། ཡེ་སི་ཕེར་སེན་མཆོག་གིས་དུས་རབས་བཅུ་དགུ་བའི་དུས་མགོར་སྐད་བརྡ་རིག་པར་གསར་བརྗེ་དང་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་བ་ནི་དུས་སྐབས་དེར་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་ལེགས་སྦྱར་སྐད་ལ་རྒྱུས་ལོན་བྱུང་བ་ལས་ཡིན་ཚུལ་གསུངས་ཏེ། ཁོང་ན་རེ། “མི་རྣམས་ཀྱིས་ལེགས་པར་སྦྱར་བའི་སྐད་གསར་རྙེད་བྱུང་བ་ནི་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཆ་ནས་བཤད་ན་དཀྱོགས་མཚམས་ཆེན་པོ་ཡིན་པར་བཤད་པ་ལྟར། དེ་ལ་བདེན་པའི་ཆ་ངེས་ཅན་ཞིག་ཡོད་དོ་^[7]”ཞེས་གསུངས་པ་དང་། ཡང་དེ་ཉིད་དུ། “སྐད་དེ་[སཾསྐྲྀཏ]དང་འབྲེལ་བ་བྱུང་བ་ནས་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་ལ་སྒུལ་ཤུགས་ཆེན་པོ་ཞིག་བྱུང་ཡོད་པ་དང་། དེས་ཡུ་རོབ་པའི་མཁས་པ་རྣམས་ལ་ཡུ་རོབ་པའི་སྐད་ལ་ལྟ་སྟངས་ཀྱི་ཐད་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་བསུབ་ཏུ་མེད་པ་ཞིག་བཞག་ཡོད་^[8]”ཅེས་གསུངས་ཤིང་། དེ་བཞིན་ཞེལ་ཌོན་ཕོ་ལོག་མཆོག་(Sheldon Pollock)གིས་ཀྱང་། ཁོང་གིས་མཛད་པའི་དེབ་སྐད་གྲགས་ཅན་མི་ཡུལ་གྱི་ལྷ་ཡི་སྐད། ཉེ་རབས་རྒྱ་གར་གྱི་ལེགས་སྦྱར་དང་རིག་གཞུང་། ཤེད་མོང་(The language of the Gods in the World of Men, Sanskrit, culture, and Power in Premodern India)ཞེས་པ་དེའི་ནང་། ཨེ་ཤི་ཡ་ལྷོ་མ་རྣམས་སུ་སྐད་ཀྱི་ཐད་ནས་གནའ་སྔ་མོ་ནས་དར་རྒྱས་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡོད་པ་དང་། གནའ་བོའི་དུས་ནས་ཤེས་རབ་ཀྱི་ལྷ་མོ་གསར་དུ་བཏོད་པ་ནས་རིག་བྱེད་དག་གི་ཚིག་གི་ཀློག་པ་དང་། དེ་དག་དང་འབྲེལ་བའི་བཀླག་ཐབས་ཁག་དང་། དེ་ནས་བརྡ་སྤྲོད་སྨྲ་བའི་ཁྱུ་མཆོག་པཱ་ཎི་ནི་མཆོག་གིས་མཛད་པའི་སྒྲ་པ་ཎི་བ་དང་དེའི་གཞུང་འགྲེལ་ཁག་ལ་སོགས་པ་དང་། དེའི་ཁ་གཏད་དུ་ལངས་པའི་ཙནྡྲ་པ་ལ་སོགས་པའི་སྒྲ་གཞུང་དང་འགྲེལ་བ་བགྲང་བར་དཀའ་བ་བྱུང་བ་དེ་དག་ལས་རྒྱ་གར་གྱི་བརྡ་སྤྲོད་རིག་པའི་རྣམ་གཞག་ཧ་ཅང་དར་རྒྱས་ཆེ་བ་དང་། རྒྱ་གར་གྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྨྲ་བ་དེ་དག་ལ་འགྲན་ཟླ་མེད་པར་གྱུར་ནས་ཡུན་རིང་སོང་བའི་རྗེས་སུ་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་མཁས་པ་ཕྲན་ཟ་བྷོབ་(Franz Bopp)དང་། ཝི་ལིམ་དྭཻ་ཋ་ཝི་ཋ་ནེ་(William Dwight Whitney)དང་། ཕིར་རྡི་ནནྡ་རྡེ་སོ་སུར་(Ferdinand de Saussure)དང་། ཨེ་མི་ལེ་བྷེ་བེ་ནི་སྚེ་(Emile Benveniste)དང་། ལེའོ་ནརྜ་བྷ་ལུམ་ཕེལ་ཌ་(Leonard Bloomfield)དང་། ནོམ་ཆོམ་སི་ཀི་(Noam Chomsky)སོགས་ཀྱིས་དངོས་སུའམ་ཡང་ན་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་ཐད་ནས་རྒྱ་གར་གྱི་བརྡ་སྤྲོད་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱས་པ་(ཁོང་ཚོ་ཚང་མ་ལེགས་སྦྱར་སྨྲ་བའམ་ལེགས་སྦྱར་མཁས་པའི་སློབ་མ་ཡིན་)བརྒྱུད་ནས། རིགས་ལམ་གསར་བས་རིམ་པ་བཞིན་ལོ་རྒྱུས་སྐད་བརྡ་རིག་པ་(Historical Linguistics)དང་། སྒྲིག་གཞི་སྐད་བརྡ་རིག་པ་(Structural Linguistics)དང་། བརྗེ་སྒྱུར་སྐད་བརྡ་རིག་པ་(Transformational Linguistics)ལ་སོགས་པའི་ལྟ་གྲུབ་དར་ཞིང་རྒྱས་པར་བྱས་ལ། རིག་པའམ་ལྟ་བ་གསར་བ་དེ་དག་ལ་བརྟེན་ནས་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་དེང་རབས་ཀྱི་ལྟ་གྲུབ་སྤྱི་ཡོངས་རང་ལའང་རྨང་གཞིའི་བསམ་བློ་གང་མང་བསྐྲུན་ཡོད་ཚུལ་གླེང་ཡོད།^[9]

དགོས་པའམ་རྒྱུ་མཚན་འདི་འདྲར་བརྟེན་ནས་ང་རང་ཉིད་ཀྱིས་ཀྱང་ཆེད་རྩོམ་འདིའི་ལེའུ་གསུམ་པའི་ནང་དུ་ལེགས་སྦྱར་སྐད་རང་དང་འབྲེལ་བའི་སྐོར་གྱི་དབྱེ་ཞིབ་རྒྱས་པ་ཞིག་དང་དེའི་ཐད་ཀྱི་བོད་ཀྱི་མཁས་པ་དག་གི་གཟིགས་ཚུལ་སྐོར་ཞིབ་ཙམ་བཀོད་པ་ནི། དེའི་རྣམ་གཞག་དང་རྣམ་གཞག་དེ་དག་ལ་བརྟེན་ནས་ནུབ་ཕྱོགས་པ་རྣམས་ལ་བློ་སྐྱེད་ཆེན་པོ་བྱུང་སྟེ། དེང་གི་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་རིག་ཚན་འདི་འབྱུང་བར་ཕན་ཐོགས་བླ་ལྷག་ཏུ་བྱུང་བ་ལྟར། རང་ཅག་བོད་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་སྒྲ་རིག་པ་ལ་འཆད་ཉན་བྱེད་པ་ནི་སྒྲ་མདོའི་ས་རིས་ལོབ་པ་ཙམ་ཞིག་དང་སུམ་རྐང་སྒྲིག་པ་ཁོ་ནར་མགོ་འཁོར་ནས་མི་འདུག་པར། གཞུང་དེ་དག་ཏུ་སྐད་རིགས་སྤྱི་དང་འབྲེལ་བའི་ཆོས་ཉིད་གང་མང་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་དང་དེང་གི་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་རིགས་ལམ་སྤྱད་དེ་བོད་རང་གི་སྐད་ལའང་དབྱེ་ཞིབ་དུས་དང་མཐུན་པ་ཞིག་བྱེད་དགོས་པ་ནི་ཆེད་རྩོམ་འདིའི་ཐོག་མའི་སེམས་སྐྱེད་ཡིན་པ་ལྟར། དོན་གཉེར་གཞན་གྱིས་ཀྱང་དེ་བཞིན་འབད་འཚལ་ལོ། །

དེ་ལྟར་ཆེད་རྩོམ་འདི་ས་བཅད་དྲུག་ཏུ་བྱས་ཡོད་ཅིང་། དེ་ཡང་ས་བཅད་དང་བོར་སྤྱིར་འཛམ་བུ་གླིང་གི་ཡུལ་སོ་སོའི་ཡིག་རིགས་བྱུང་ཚུལ་གྱི་སྐོར་དང་། ས་བཅད་གཉིས་པར་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་གི་ལོ་རྒྱུས། ས་བཅད་གསུམ་པར་ལེགས་སྦྱར་སྐད་ཡིག་སྤྱིར་སྟོན་པ་དང་། ས་བཅད་བཞི་བ་དེང་རབས་སྐད་བརྡ་རིག་པ་དང་འབྲེལ་བ། དེ་བཞིན་ས་བཅད་ལྔ་བ་ནི་སྒྲ་དོན་ནམ་བརྡ་ཡུལ་གཞན་སེལ་གྱི་སྐོར་ཡིན་ལ། མཐར་མཐའ་སྡོམ་དང་བཅས་མཇུག་བསྡུས་ཡོད། གཞུང་དེ་དག་གི་རྒྱབ་རྟེན་ལྟ་བུར་ཆེད་རྩོམ་འདིའི་ལྷན་ཐབས་ཁག་ཏུ། སློབ་དཔོན་ཙནྡྲ་གོ་མིའི་ལུང་སྟོན་པའི་ཡི་གེའི་མདོའི་སཾ་བོད་ཤན་སྦྱར། དེ་བཞིན་ཀོ་རོ་ནའི་ནད་ཡམས་སྐབས་སྒྲ་གཞུང་ལ་ཆེད་གཉེར་བྱེད་ཞོར་ཞུ་སྒྲིག་གྲུབ་པའི་སྒྲ་མདོ་ཆེན་མོ་བཞིའི་སཾ་བོད་ཤན་སྦྱར་ལས། ཀ་ལཱ་པའི་མདོ་ལྷན་ཐབས་སུ་བཀོད་ཡོད་ལ། དེ་ལྟར་བཀོད་དོན་ཡང་སྒྲ་མདོ་ཆེན་མོ་བཞི་ལས་ཀ་ཙན་གཉིས་ནང་བའི་སྒྲ་གཞུང་ཡིན་པར་གྲགས་ལ། སྤྱིར་ཙནྡྲ་བའི་གཞུང་ལེགས་ཤིང་ཟབ་པ་ཡིན་མོད། གཞུང་ཤིན་ཏུ་མང་བར་འགྱུར་བས་སྐབས་འདིར་ལྷན་ཐབས་སུ་ཀ་ལཱ་པའི་མདོ་སཾ་བོད་ཤན་སྦྱར་བཀོད་ཅིང་། དེ་བཞིན་ཚད་མ་ཀུན་བཏུས་ཀྱི་ལེའུ་ལྔ་བ་གཞན་སེལ་བརྟག་པ་ལེགས་སྦྱར་མ་ཡིག་དེང་རྙེད་དུ་མེད་པས་བོད་འགྱུར་རྩ་བ་ཞུ་སྒྲིག་དང་བཅས་ལྷན་ཐབས་སུ་བྱས་ལ། སློབ་དཔོན་ཞི་བ་འཚོའི་ཚད་མ་དེ་ཁོ་ན་ཉིད་བསྡུས་པའི་ལེའུ་ཉི་ཤུ་བ་སྒྲ་དོན་བརྟག་པ་དེང་ལེགས་སྦྱར་གྱི་གཞུང་ཡོད་པས་དེ་གཉིས་ཤན་སྦྱར་གྱིས་བཀོད་ཡོད་དོ།། མཐའ་མར་རྗེ་རེད་མདའ་བས་མཛད་པའི་གཞན་སེལ་གྲུབ་པའི་རབ་ཏུ་བྱེད་པ་ཞེས་པ་འདིའི་རྩ་བ་ད་སྔ་མཇལ་དུ་ཡོད་པ་དེ་ཡང་རབ་བྱེད་འདི་ལས་ལོགས་སུ་བཏོན་པར་སྣང་ལ། འདིའི་འགྲེལ་བ་ད་སྔ་སུ་ལའང་རྒྱུས་མེད་པ་ལྟར་སྣང་བས། དཔེ་ཐོག་མར་རྙེད་པའི་ཚེ་མཛད་བྱང་ལ་ཀུ་མ་[མཱ]ར་མ་ཏི་(གཞོན་ནུ་བློ་གྲོས་)ཞེས་མ་གཏོགས་མེད་པ་དང་། རེད་མདའ་བའི་གསུང་འབུམ་དུའང་མཇལ་དུ་མེད་པས། འགྲེལ་བ་འདི་མཛད་མཁན་རྗེ་བཙུན་རེད་མདའ་བ་ཡིན་མིན་སོམ་ཉིར་ལུས་ཡོད་ཀྱང་། འདས་ལོར་པཱ་རག་ཏུ་འཚོགས་པའི་བོད་རིག་པའི་ཚོགས་འདུར། སྤྱི་ལོ་༢༠༢༢ལོའི་ཟླ་༧པའི་༨ཉིན་གྱི་ཉིན་གུང་ཙམ་ལ། བོད་རིག་པའི་མཁས་དབང་བན་དེ་ཀུབ་(Leonard Van Der Kuijp)ལགས་དང་འཁྱུག་ཙམ་མཇལ་སྐལ་བྱུང་ནས། འགྲེལ་བ་འདིའི་སྐོར་བཀའ་འདྲི་ཞུས་པར་དེ་རྗེ་རེད་མདའ་བས་མཛད་པ་ཡིན་ཚུལ་གསལ་བོར་གསུངས་པས་སོམ་ཉི་བྲལ་བར་བྱས་ལ། གཞུང་འདི་ད་སྔ་དེབ་ཏུ་དཔར་བ་མ་མཐོང་ལ། གནད་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བར་མཐོང་བས་ལག་བྲིས་ལས་ཞུ་སྒྲིག་ལེགས་པོ་དང་བཅས་གཞུང་ཆུང་དེར་དྲངས་པའི་ལུང་ཁུངས་གང་ཡིན་སོགས་ཀྱང་ཚེགས་ལ་མ་འཛེམས་པར་བཀོད་དེ་ཆེད་རྩོམ་འདིའི་ལྷན་ཐབས་སུ་སྦྱར་ཡོད་དོ།།

ས་བཅད་འདི་ལྟར་བཀྲམས་དགོས་དོན་ཡང་། སྤྱིར་སྐབས་འདིའི་སྒྲ་དོན་ནམ་བརྡ་ཡུལ་ཞེས་པའི་སྒྲའམ་བརྡ་ནི་བ་ལང་དང་། བུམ་པ་ཙམ་ལ་གོ་བ་མ་ཡིན་པར། སྤྱིར་སྒྲ་དང་བརྡ་ཞེས་པ་གོ་བྱེད་དམ་རྗོད་བྱེད་དང་། དོན་ཞེས་པ་གོ་བྱའམ་བརྗོད་བྱར་བྱེད་པ་ཡིན་པས། རྗོད་བྱེད་སྐད་དང་། བརྗོད་བྱ་དོན། རྗོད་བྱེད་དང་བརྗོད་བྱའི་བར་གྱི་འབྲེལ་བ། རྗོད་བྱེད་དམ་བློས་ཡུལ་ལམ་བརྗོད་བྱ་ལ་ཇི་ལྟར་འཇུག་པའི་ཚུལ་སོགས་ཆེད་རྩོམ་འདིའི་བརྗོད་བྱའི་སྙིང་བོ་དེ་ཡིན་པས། ཐོག་མར་སྒྲའམ་རྗོད་བྱེད་ཡིན་ཞིང་། རང་ཅག་གངས་ཅན་པ་ལ་ཐད་ཀར་འབྲེལ་བ་ཆགས་པའི་བོད་སྐད་དང་སྐད་དེ་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ཟབ་མོ་བཞག་མྱོང་བའི་རྒྱ་གར་གྱི་ལེགས་པར་སྦྱར་བའི་སྐད་ཀྱི་རྣམ་གཞག་ཆེ་ཕྲ་ཁག སྐད་བརྡ་རིག་པའི་དབྱེ་ཞིབ་ཀྱི་ཐབས་ལམ་ལ་བརྟེན་ནས་དཔྱད་པ་བྱས་པ་ཡིན་ལ། དེ་དག་གི་སྔོན་འགྲོ་ལྟ་བུར་ཡིག་རིགས་བྱུང་ཚུལ་འདི་བོད་སྐད་དུ་ཞིབ་ཏུ་བཤད་པ་མ་མཐོང་ཞིང་། ཤིན་ཏུ་གལ་ཆེ་བས་སྔོན་འགྲོའི་ཚུལ་དུ་བཀོད་པ་ཡིན་ལ། དེ་ཡང་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་སྐོར་གཙོ་བོར་རིག་ཚན་འདིའི་ཐོག་མཐའ་བར་གསུམ་གྱི་འཕེལ་རིམ་གཙོ་བོར་བསྟན་ནས། རིག་ཚན་འདིའི་གཞུང་ལུགས་ཇི་ལྟར་ཚུགས་ཚུལ་གཙོ་བོར་བརྗོད་དེ་རང་རིགས་ལའང་བློ་བསྐྱེད་འབྱུང་ཐབས་དང་། དེ་བཞིན་མཐའ་མར་ནང་བའི་གཞན་སེལ་གྱི་རྣམ་གཞག་ཐད་དུས་རབས་རིམ་བརྒྱུད་ཀྱི་འཕགས་བོད་མཁས་པའི་གཞུང་ཚད་ཐུབ་དག་ལ་གཙོ་བོར་གཏུགས་ཏེ་བཤད་པའི་ཁུལ་ཡིན་མོད། ཉེས་པའི་ཆ་ཅི་ཡོད་ལ་གཟུ་གནས་བློ་དང་ལྡན་པ་དག་གིས་ལམ་སྟོན་དང་དགོངས་འཆར་ལྷུག་སྩོལ་འོང་བའི་རེ་འདུན་བཅས།

༢༠༢༣ལོའི་ཟླ༤བའི་ཚེས་༥ཉིན།

རྡོ་རྗེ་སྐྱབས།

དཀར་ཆག་ཡོད་དོ།།